“WALANG IBINIGAY SA KANYA ANG TESTAMENTO — PERO NOONG ARAW NG IKA-49 NA ARAW NG KAMATAYAN NG MANDYANG KANIYA, MAY NATAGPUAN SIYA SA ILALIM NG KAMA NA NAGPABAGO SA LAHAT.”
Sa loob ng walong taon, si Liza, 34 anyos, ay tumira sa iisang bubong kasama ang kanyang biyenan, si Aling Marta — isang matandang babae na matigas ang ulo, maingay, at madalas may reklamo sa lahat ng bagay.
Ang anak ni Aling Marta, si Erwin, ay asawa ni Liza.
Ngunit dahil madalas nasa trabaho si Erwin sa ibang bayan, si Liza ang naiwan sa bahay kasama ang matanda.
Araw-araw, siya ang nag-aalaga, nagluluto, naglalaba, at sumasalo ng mga masasakit na salita na galing sa isang biyenang hindi kailanman tinuring siyang pamilya.
“Hindi mo ako anak, Liza. Anak lang kita dahil asawa ka ni Erwin.
Pero tandaan mo, hindi mo ako mapapalitan ng totoo kong anak.”
Sa kabila ng lahat, tumatahimik lang si Liza.
Hindi siya nagsumbong kay Erwin.
Sa tuwing pinipilit siyang lumaban, lagi lang niyang sagot ay:
“Tao lang din siya. Matanda na. Siguro, galit lang sa mundo.”
ANG MGA TAONG NAKALIMOT
Pagkalipas ng ilang taon, lumala ang sakit ni Aling Marta.
Si Liza ang nag-alaga, kahit sa huling mga buwan ng buhay nito.
Ang anak niyang si Erwin, bihira nang makauwi, at ang tanging dumadalaw ay si Carla — ang anak ni Aling Marta mula sa unang asawa.
Si Carla, mayaman at magara, pero laging malamig ang tingin sa biyenan niyang si Liza.
“Huwag mo nang pilitin, Liza,” sabi ni Carla minsan.
“Wala kang mapapala sa pagpapagod mo diyan. Wala ka naman sa testamento ni Mama.”
Tahimik lang ulit si Liza.
Hindi niya kailangan ng ari-arian.
Ang gusto lang niya ay ginhawa para sa matandang pinagsilbihan niya ng buong puso, kahit hindi siya mahal.
Nang dumating ang araw na pumanaw si Aling Marta, si Liza ang nagbantay sa tabi ng kama.
Hawak niya ang kamay nito habang bumabagal ang tibok ng puso ng matanda.
“’Nay, salamat po… pahinga na kayo,” mahinahon niyang sabi.
At sa unang pagkakataon, bago tuluyang pumikit, narinig niya itong mahina pang nagsabi:
“Salamat, Liza…”
Luha ang tanging naiwan sa kanya.
ANG TESTAMENTO
Isang linggo pagkatapos ng libing, nagtipon ang pamilya sa bahay upang buksan ang huling habilin ni Aling Marta.
Nandoon si Carla, si Erwin, at si Liza.
Binasa ng abogado:
“Lahat ng aking ari-arian, kabilang ang bahay at mga lupa, ay ipinamamana ko sa aking dalawang anak, Erwin at Carla.”
Tahimik si Liza.
Walang reaksyon, walang luha.
Ngunit naramdaman niya ang malamig na tingin ni Carla, parang sinasabi: ‘Tama nga ako.’
Pagkatapos ng pagbabasa, tahimik siyang tumulong magligpit ng mga papel at umalis.
Walang ni isang nagpasalamat sa kanya sa walong taong paglilingkod.
Sa isip niya: “Ganito siguro talaga ang buhay ng isang di kabilang sa dugo.”
ANG ARAW NG IKA-49
Lumipas ang halos dalawang buwan.
Araw ng ika-49 na dasal ni Aling Marta.
Sa kulturang Pilipino, sinasabing sa araw na iyon, tuluyan nang umaalis ang kaluluwa ng yumao.
Maagang naglinis si Liza sa kwarto ng biyenan.
Habang pinupunasan ang lumang kama, napansin niyang medyo nakaangat ang bahagi ng kutson.
Tinanggal niya ito — at doon, may nakita siyang lumang sobre na nakatupi sa ilalim ng kutson, may pangalan niya.
Nanginginig ang kamay niya habang binubuksan.
Sa loob, may sulat-kamay na liham, at isang maliit na keychain na may nakasulat na “Salamat, Liza.”
Binasa niya ang liham:
“Liza,
Kung nababasa mo ito, siguro wala na ako.
Maraming taon akong bulag sa kabutihan mo.
Pinagtabuyan kita sa puso ko, pero hindi mo ako iniwan.
Araw-araw, pinakita mong may anak akong hindi ko pinanganak, pero minahal ako nang higit pa sa tunay kong anak.
Alam kong hindi kita kayang gantihan sa pera o lupa.
Kaya sa ilalim ng maliit na aparador ko, may envelope para sa’yo — nandoon ang mga dokumento ng lote sa bayan ng San Isidro.
Ipinangalan ko iyon sa’yo, dahil gusto kong may tahanan kang sarili mo.
Patawarin mo ako, anak.
— Mama Marta.”
Nanlumo si Liza, napaupo sa sahig, umiiyak nang tahimik.
Bumaba siya sa aparador — at oo, naroon nga, isang brown envelope na may papeles ng lupa at titulo sa pangalan niya.
ANG KABAYARAN NG KABUTIHAN
Ilang araw ang lumipas bago nalaman ni Carla at Erwin ang tungkol sa lote.
Maraming nagtaka kung bakit hindi iyon nabanggit sa testamento.
Ngunit malinaw ang dokumento — donation inter vivos, ibig sabihin ay ibinigay habang buhay pa si Aling Marta, at pormal itong pinirmahan sa barangay.
Walang nagawa ang mga kapatid kundi tanggapin.
Tahimik si Liza, hindi nagmalaki, hindi nagdahilan.
Ngunit isang gabi, habang nakaupo siya sa harap ng bahay, humahangin ang mga dahon,
narinig niyang parang may bulong mula sa loob ng kwarto.
Mahina lang, pero malinaw:
“Salamat, anak…”
Napangiti siya, tumingin sa langit, at pumikit.
“Salamat din, Nay. Sa wakas, pareho na tayong payapa.”
EPILOGO
Pagkalipas ng ilang taon, itinayo ni Liza ang maliit na bahay sa lupang ibinigay sa kanya ni Aling Marta.
Tinawag niya itong “Bahay ni Ina.”
Doon siya nagpatuloy mamuhay — payapa, tahimik, at marangal.
At tuwing may taong dumarating para humingi ng tulong,
lagi niyang sinasabi:
“Ang kabutihan, parang binhi.
Minsan, matagal bago tumubo… pero kapag tumubo,
tumatagos hanggang langit.”
