“TUWING GABI, NAPAPANSIN KO NA PALAGING NAGIGISING ANG ASAWA KO — AT LAGING BITBIT ANG CELL PHONE. AKALA KO MAY BABAE SIYA… PERO NANG SINUNDAN KO, HINDI KO NAPIGILANG UMIYAK.”
Ako si Liza, 32 anyos, isang guro.
May asawa ako, si Ramil, 35, isang karpintero.
Sampung taon na kaming kasal, at tulad ng lahat ng mag-asawa, dumaraan din kami sa hirap at tampuhan.
Pero nitong mga nakaraang buwan — iba ang kilos ni Ramil.
Tuwing gabi, kapag tulog na ako, nararamdaman kong bumabangon siya.
Tahimik lang, pero dinadala niya palagi ang cellphone niya.
Minsan sa banyo, minsan sa labas ng bahay.
At tuwing gigising ako, nakabalik na siya sa kama, kunwaring tulog.
Nagsimula na akong magduda.
“May babae ba siya?”
“May tinatago ba siya sa’kin?”
Hindi ko alam kung mas takot akong malaman ang totoo o mas takot akong hindi malaman.
ANG SIMULA NG PAGHIHINALA
Isang gabi, nagkunwari akong tulog.
Tiningnan ko sa gilid ng mata ko — bumangon siya ulit.
Tahimik, dahan-dahan, parang magnanakaw.
Kinuha ang cellphone, lumabas sa terrace.
Paglabas niya, sinundan ko siya ng marahan, walang ingay.
Nakita ko siyang nakaupo sa bangko, hawak ang cellphone, nakayuko.
Nagsasalita siya sa isang tao — mahina ang boses, pero ramdam kong may lungkot.
“Pasensiya na po, Ma. Hindi ko masabi kay Liza.
Ayokong mag-alala siya.”
Natigilan ako.
“Sino si Ma?”
Ang nanay ba niya? O “Mama” ng ibang babae?
ANG PAGBUNYAG NG LIHIM
Kinabukasan, nagpanggap akong hindi alam.
Pero kinagabihan, ginawa ko ulit ang pareho — nagkunwari akong tulog.
At nang bumangon siya, sinundan ko.
Dahil sa lakas ng hangin, hindi niya ako narinig nang lumapit ako sa likod ng poste.
Nakatingin siya sa screen, nagsa-send ng mensahe.
Ang pangalan sa contact: “Tatay’s Medicine.”
Pinanood ko habang nagta-type siya.
“Mabuti pa po ba pakiramdam ni Tatay?
Pasensiya na po, Ma, maliit lang uli ang naipadala ko.
Baka sa susunod na linggo makapagpadala pa ako.”
Nanginginig ang kamay ko habang pinapanood siya.
Hindi babae ang kausap niya — kundi ang nanay niya.
Hindi niya sinasabi sa akin na nagpapadala pa rin siya ng pera sa mga magulang niya sa probinsya.
Gabi-gabi, nagtatago siya para mag-load at makatawag, dahil ayaw niyang malaman kong inuuna pa rin niya ang mga ito kaysa sa sarili naming gastusin.
ANG PAGHARAP SA KATOTOHANAN
Kinabukasan, habang kumakain kami ng agahan, hindi ko na napigilang magsalita.
“Ramil…”
“Bakit, Liza?”
“Bakit hindi mo sinasabi sa akin na nagpapadala ka pa rin kay Nanay?”
Napatigil siya, natigilan, parang binuhusan ng malamig na tubig.
“Paano mo nalaman?”
“Narinig ko kagabi.”
Tahimik siya saglit, saka tumingin sa akin.
“Pasensiya na, Liza.
Hindi ko sinasadyang itago.
Alam kong gipit tayo, at ayokong isipin mong inuuna ko sila.
Pero si Tatay… may iniindang sakit.
Sabi ni Nanay, ayaw nilang manggulo.
Kaya gabi-gabi akong nag-aabot kahit kaunti.”
Hindi ko na napigilan — napaiyak ako habang humahawak sa kamay niya.
“Ramil, bakit mo tinago?
Kung sinabi mo lang, sana tinulungan pa kita.”
Ngumiti siya, malungkot pero mapagmahal.
“Kasi ayokong isipin mo na hindi kita inuuna.
Pero ikaw at sila — pareho kayong tahanan ko.”
ANG PAGBABAGO NG GABI
Simula noon, hindi na niya kailangang magtago.
Tuwing gabi, sabay kaming nagvi-video call sa nanay at tatay niya.
At minsan, kapag may sobrang pagkain, kami mismo ang nagpapadala ng maliit na bayong sa terminal, para makarating sa kanila.
At sa tuwing nagigising ako sa disoras ng gabi, nakikita ko pa rin siyang nakatingin sa cellphone —
pero ngayon, alam ko na kung bakit.
“Ma, ito po si Liza. Sabay kaming nagdarasal para kay Tatay.”
EPILOGO
Makaraan ang ilang buwan, pumanaw ang tatay ni Ramil.
Ngunit bago ito nawala, nakapagsabi ito ng huling mensahe sa amin sa video call:
“Anak, salamat ha.
Lahat ng sakripisyo mo, hindi nasayang.
Alam kong mabuti kang asawa, mabuting anak.
At ikaw, Liza — salamat sa pag-unawa.”
Nang matapos ang tawag na iyon, sabay kaming napaiyak.
At sa mga sandaling iyon, napagtanto ko —
minsan, ang mga lihim ng isang tao ay hindi palaging pagtataksil.
Minsan, ito’y sukli ng pagmamahal na mas tahimik lang ibinibigay.
