“TINUKSO NILANG ANAK NG BALIW AT TAGA-KOLEKTA NG BASURA AKO — 12 TAON AKONG PINAGTAWANAN AT INIWASAN, PERO SA ARAW NG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPATAHIMIK AT NAGPAIYAK SA LAHAT.”
Lumaki akong may dalawang bagay na dala sa likod ko: isang kariton at isang pangarap.
Ang kariton ay para sa mga bote, plastik, at lumang papel na pinupulot ko sa kalsada.
At ang pangarap — iyon ang tanging bagay na hindi pa napupulot ng iba.
Ako si Ramon, anak ng isang ina na may sakit sa pag-iisip.
Tinawag nila siyang “baliw,” “sira,” “adik,” kung anu-ano pa.
Pero para sa akin, siya ang pinakamabait at pinakamatapang na ina sa mundo.
Araw-araw, pagkatapos ng klase, naglalakad ako sa gilid ng kalsada, bitbit ang sako.
Habang pinupulot ko ang mga bote, hinahawakan ni Mama ang kamay ko, minsan nakangiti, minsan tulala.
At kahit minsan ay napapatingin ang mga tao sa amin na may pang-uuyam, hindi ko siya pinakawalan —
sapagkat alam kong sa likod ng kanyang pagkasira, siya pa rin ang nagbuo ng buong pagkatao ko.
ANG 12 TAONG PANGUNGUTYA
Noong elementarya pa lang ako, ako na ang paboritong katatawanan ng buong klase.
“Uy, anak ng baliw!”
“Ramon, may amoy ka ng tambakan!”
“Baka mamaya, yung nanay mo magwawala na naman sa gate!”
At minsan, oo — totoo.
Dumarating si Mama sa school, may dalang bulaklak na pinulot niya sa tabi ng kalsada, sinasabing:
“Para sa anak kong matalino!”
Tatawanan siya ng lahat.
Minsan itinataboy pa ng guard.
At ako — nakayuko lang, nanginginig ang kamay, hindi alam kung tatakbo o yayakapin siya.
Pag-uwi namin, sasabihin niya habang inaayos ang mga bote:
“Anak, hindi mo kailangang mahiya sa’kin.
Ang kahihiyan ay sa mga taong marurumi ang puso.”
At doon ko unang natutunan — ang dangal ay hindi nasusukat sa reputasyon, kundi sa puso mong marunong magmahal kahit walang kapalit.
ANG TAHIMIK NA PAKIKIBAKA
Lumipas ang mga taon, pero hindi tumigil ang pangungutya.
Habang ang mga kaklase ko ay bumibili ng bagong libro, ako’y nagbebenta ng bote.
Habang sila ay kumakain ng spaghetti sa canteen, ako’y nagluluto ng sardinas sa kahon ng yelo.
At sa bawat tawa nila, pinangako ko sa sarili ko:
“Balang araw, hindi ko na kailangang magpaliwanag. Ako na lang ang magsasalita — sa entablado.”
Kaya nag-aral akong mabuti.
Gumising ng alas-kwatro ng umaga, nagpulot ng basura, saka pumasok sa klase.
Sa gabi, habang tulog ang lahat, nagbabasa ako ng libro sa ilalim ng poste ng ilaw sa labas ng bahay.
At tuwing naiidlip si Mama, hinahaplos ko ang buhok niya.
“Ma, gagaling ka rin. Pangako, pag gumraduate ako, hindi na tayo magugutom.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw na iyon.
Ang araw na pinakahihintay ko — ang pagtatapos.
Habang tinatawag ang mga pangalan, may mga palakpakan, may mga hiyawan.
Ngunit nang marinig nila:
“VALERICTORIAN — RAMON CRUZ.”
Tahimik ang buong gymnasium.
Parang hindi sila makapaniwala.
Ang “anak ng baliw”? Ang “mangangalakal”? Siya ang valedictorian?
Lumakad ako sa entablado, suot ang toga, nanginginig ang kamay.
Sa likod ng mga ilaw at camera, nakita ko si Mama — nakatayo sa dulo ng hall, suot ang lumang bestida, hawak ang bulaklak na pinulot niya sa labas.
Ngunit sa paningin ko, siya ang pinakamagandang tao sa buong mundo.
ANG TALUMPATING HINDI MALILIMUTAN
Humawak ako sa mikropono.
Tahimik ang lahat.
Huminga ako nang malalim, at nagsimula:
“Marami po sa inyo ang tumawa sa akin.
Tinawag n’yo akong anak ng baliw, anak ng mangangalakal, anak ng kawawa.”
May mga estudyanteng napayuko.
“Pero sa bawat salitang ‘yon, may natutunan akong mas mahalaga kaysa sa anumang libro.”
“Habang natutulog kayo sa kumportableng kama, ako po ay nagbubuhat ng sako.
Habang kumakain kayo ng masarap, ako at si Mama ay kumakain ng tinapay at tubig.
Pero habang tinatawanan n’yo ako, natutunan kong ngumiti.
At habang iniwasan n’yo ako, natutunan kong magmahal.”
Huminto ako, tumingin kay Mama.
“Oo, may sakit ang Mama ko. Pero alam n’yo ba?
Siya ang nagturo sa’kin kung paano maging matino — hindi sa isip, kundi sa puso.”
At doon, tumulo ang luha ng lahat.
Pati ang principal, pati ang mga guro, pati ang mga kaklase kong minsang umalipusta sa akin.
Hindi na sila nakatiis, at sabay-sabay silang tumayo at pumalakpak.
ANG LINYA NA HINDI MAKAKALIMUTAN NG LAHAT
Sa huling bahagi ng talumpati ko, ito lang ang sinabi ko:
“Kung minsan, tinatawag nilang basura ang mga bagay na wala nang halaga.
Pero kung marunong kang tumingin nang may puso — kahit sa basura, may kayamanan.
At ako po ‘yon. Ako ang kayamanan ng isang inang tinawag n’yong baliw.”
At doon, sabay-sabay ang hiyawan, iyakan, at palakpakan.
Lumapit ako kay Mama, inabot ko sa kanya ang medalya, at niyakap ko siya nang mahigpit.
“Ma, para sa’yo ‘to. Kasi kahit nakakalimot ka minsan… ikaw pa rin ang dahilan kung bakit ko natandaan kung sino ako.”
EPILOGO
Makalipas ang ilang taon, naging doktor ako — isang psychiatrist na tumutulong sa mga may sakit sa pag-iisip.
Tuwing may pasyente akong ina, palaging pumapasok sa isip ko si Mama — ang babaeng tinawag nilang baliw, pero siya pala ang pinakatotoong matalino sa lahat.
At sa loob ng klinika ko, nakasabit sa dingding ang larawan namin — ako at siya, yakapan sa graduation, may caption sa ilalim:
“Ang pagmamahal ng isang ina, kahit wasak ang isip, ay buo ang puso.”
