TINAKWIL AKO NG TATAY KO PAGKATAPOS MALAMAN NA HINDI KO SIYA TUNAY NA AMA — PERO NANG ISANG ARAW AY MAGKITA KAMI MULI, ANG GINAWA KO AY NAGPAIYAK SA KANYA SA HARAP NG MARAMI.
Ako si Rafael, 26 anyos.
Lumaki akong may mahigpit at malamig na ama — si Mang Delfin, isang karpintero sa aming baryo.
Simula pagkabata, hindi ko na ramdaman ang pagiging anak sa kanya.
Bihira siyang ngumiti, at halos araw-araw akong pinapagalitan.
“Rafa, puro ka laro! Kailan ka matutong maging responsable?”
“Rafa, walang mararating ang katamaran mo!”
At kahit anong gawin ko, tila kulang palagi.
Habang ang ibang mga bata ay niyayakap ng ama,
ako — pinapagalitan.
Ngunit kahit gano’n, may takot at respeto ako sa kanya.
Kasi siya lang ang ama na kilala ko.
Hanggang isang araw, bumagsak ang mundo ko.
ANG LIHIM NA NAGPABAGO NG LAHAT
Isang gabi, narinig kong nagtatalo si Tatay at si Nanay.
Tahimik akong nakinig sa likod ng pinto.
“Delfin, hindi mo siya anak!”
“Ano?! Anong sinasabi mo?”
“Si Rafael… anak ko siya sa ibang lalaki, bago pa tayo nagsama.
Pero minahal mo siya parang anak, ‘di ba?”
Tumahimik si Tatay.
At ako, sa labas ng kwarto, hindi makahinga.
Ang mga salitang iyon parang kutsilyong bumabaon sa puso ko.
Kinabukasan, kinausap ko siya.
“Tay… totoo ba?”
Hindi siya sumagot.
Tumingin lang siya sa akin at sabi:
“Umalis ka na lang, Rafa.”
Walang luha, walang yakap.
Dala ko lang ay isang bag, at ang sugat na hindi ko alam kung kailan gagaling.
ANG MGA TAON NG PAG-IISA
Lumipas ang anim na taon.
Naging working student ako.
Nagtrabaho bilang delivery boy, construction worker, messenger —
anumang trabaho, basta’t makakain.
Pero sa bawat gabing pagod ako,
lagi kong naririnig sa isip ko ang boses ni Tatay:
“Magpakatatag ka.”
At siguro, kahit hindi niya ako tunay na anak,
yung boses niya pa rin ang nagturo sa’kin kung paano mabuhay.
Naging mechanical engineer ako sa Maynila.
At sa unang suweldo ko, agad kong naisip — siya pa rin.
Yung lalaking nagturo sa’kin magtrabaho nang marangal.
ANG PAGKIKITANG MULI
Isang araw, umuwi ako sa baryo.
Dalawang linggo bago ang pista.
Dala ko ang kaunting ipon at isang malaking balita:
gusto kong pasalamatan ang taong nagturo sa’kin maging tao.
Pagdating ko sa lumang bahay, halos di ko nakilala.
May kalumaan na, may halong kalungkutan.
At sa ilalim ng puno ng mangga, nakita ko si Tatay — payat, nakatungo, nanginginig ang kamay.
“Tay…”
Tumingin siya.
Tumagal ng ilang segundo bago niya ako makilala.
“Rafa?”
Tumango ako.
“Tay, nandito po ako.”
Tahimik siya, nanginginig ang labi.
“Ba’t ka bumalik? Wala naman akong maibibigay sa’yo.”
Ngumiti ako.
Lumapit.
“Hindi po ako bumalik para humingi. Bumalik ako para magpasalamat.”
ANG MGA SALITANG NAGPAIYAK SA KANYA
Lumuhod ako sa harap niya, gaya ng dati noong bata pa ako.
Kinuha ko ang kamay niyang puno ng kalyo.
“Tay, kahit hindi niyo ako tunay na anak…
kayo po ang nagturo sa’kin kung paano maging tao.
Kung paano tumayo kahit paulit-ulit na nadadapa.”
Tumulo ang luha niya.
Ngayon lang.
Ngayon lang ako nakitang umiyak si Tatay.
“Rafa… patawad, anak.
Sinubukan kong itulak ka palayo kasi takot akong maramdaman mong hindi ka sa akin.
Pero araw-araw, pinagsisihan ko ‘yon.”
Niakap ko siya nang mahigpit.
“Tay, walang dapat pag-sisihan.
Kasi kahit hindi niyo ako pinanganak,
kayo pa rin ang nagturo sa’kin kung paano mabuhay.”
ANG REGALO NG PAGMAMAHAL
Sa pista ng baryo, tinipon ko ang mga tao.
Sa harap ng lahat, sa maliit na entablado,
tumayo ako sa tabi ni Tatay at nagsalita:
“Mga kababayan, ito po si Mang Delfin —
karpintero, ama ng maraming kabataan sa baryo, at ang lalaking tinawag kong Tatay.
Hindi niya ako anak sa dugo, pero siya ang ama ng puso ko.”
Tumayo ang mga tao, pumalakpak, at maraming napaluha.
Si Tatay, nakayuko, humahagulhol.
At sa gitna ng palakpakan, sinabi niya:
“Anak… salamat at bumalik ka.
Ngayon ko lang naramdaman na may anak pala talaga ako.”
ANG HULING ARAW
Makalipas ang ilang taon, pumanaw si Tatay.
Sa kanyang libing, dinala ko ang lumang martilyo niya — ang gamit niyang kasangkapan noong karpintero pa siya.
Iyon ang inilagay ko sa ibabaw ng kanyang kabaong.
“Tay, kayo ang nagtayo ng bahay ng buhay ko.
Kung wala kayo, wala akong tahanan.”
Habang tumutulo ang ulan,
ramdam kong sa bawat patak nito,
ay mga luha ng taong minsang tinulak ako palayo —
pero sa huli, ako rin ang tinawag niyang anak.
