SINABIHAN KO SIYANG AYOKO NA—PERO NANG NASA HIGADAN NA SIYA, ANG HULING SALITANG SINABI NIYA ANG TUMAPOS SA LAHAT NG GALIT KO.
Ako si Mira, 41.
Maraming beses ko nang sinabing tapos na kami ng asawa kong si Daniel.
Nangulit siya.
Nagbago siya.
Nakiusap siya.
Pero ang sakit na dulot ng mga taon ng paglimot niya sa’kin—
ng pagiging malamig, abala, at laging wala—
ay parang kumulong sa dibdib ko na hindi ko mabuksan.
Hanggang sa isang gabi,
tumawag ang ospital.
“Ma’am… na-stroke po ang asawa n’yo.
Kailangan n’yo pong pumunta ngayon.”
Parang may humila sa kaluluwa ko.
ANG MGA SALITA NA HINDI KO NASABI
Pagpasok ko sa kwarto,
doon ko siya nakita:
naka-oxygen tube, maputla, manginig ang kamay.
Parang hindi na siya ang lalaking minsan kong minahal at minsan kong kinamuhian.
Umupo ako sa tabi niya,
pero hindi ko alam kung paano magsimula.
“Daniel… bakit ngayon mo lang ako kailangan?”
Tumingin siya sa akin—mahinang-mahina—
pero malinaw ang sakit sa mga mata niya.
At doon ko naalala:
lahat ng hindi namin nasabi,
lahat ng hindi namin inayos,
lahat ng iniyakan ko nang hindi niya alam…
nandoon sa pagitan naming dalawa.
ANG PAGHINGA NA PARANG HULING PAGKATOK
Hindi siya makapagsalita nang buo,
pero pilit niyang ginagalaw ang kamay niya para hawakan ang kamay ko.
Inalalayan ko.
Nilagay ko ang kamay niya sa mukha ko.
At doon niya bulong:
“Mira… patawad.”
Simple lang ang salita.
Pero parang gumuho lahat ng pader na itinayo ko.
Patawad sa mga pag-uwi niyang huli.
Patawad sa mga gabing hindi niya ako nakausap.
Patawad sa mga pangarap naming hindi natuloy.
Tumingin ako sa kanya,
umiiyak nang hindi ko na napigilan.
“Daniel… bakit ngayon?
Bakit sa oras na ganito mo pa ako tinatawag pabalik?”
Humigop siya ng hangin—hirap, mabigat, pero buong puso.
At doon niya sinabing linya na hindi ko malilimutan buong buhay ko:
“Dahil ngayon lang kita muling nakita nang malinaw.”
ANG HALIK SA NOO
Lumapit ako.
Hinawakan ko ang pisngi niyang malamig.
Hinalikan ko ang noo niya—
hindi dahil asawa ko siya…
kundi dahil sa kabila ng lahat,
siya pa rin ang lalaking kasama ko sa kalahati ng buhay ko.
At nang nagbukas siya ng mata ulit,
may luha na tumulo sa gilid.
Hindi ko alam kung luha ng takot,
o luha ng pagsuko,
o luha ng muling pagmamahal…
pero naramdaman ko:
hindi ko na kaya siyang talikuran.
ANG KATOTOHANANG NAGBAGO SA LAHAT
Dumating ang doktor, sinuri siya,
at doon sinabi ang bagay na nagpayanig sa akin:
“Ma’am, kung hindi po siya dinala agad… baka hindi na siya huminga ngayon.
May chance pa siyang gumaling—kung may kasama siyang mag-alaga.”
At tumingin si Daniel sa akin, parang batang nagmamakaawa.
Hindi ko nasabi ang salitang “oo.”
Hindi ko nasabi ang salitang “babalik ako.”
Pero hinawakan ko lang ang kamay niya…
at sa higpit ng pagkakahawak niya pabalik,
alam namin pareho ang sagot.
EPILOGO — ANG PUSONG PINILI PA RIN MANATILI
Nagpatuloy ang therapy niya.
Mahirap.
Mabagal.
Pero araw-araw siyang lumalaban.
At araw-araw akong naroon—
hindi bilang taong tinalikuran dati,
kundi bilang taong pinipili ko ulit ngayon.
Hindi namin binura ang nakaraan.
Pero tinahi namin ang sugat.
Unti-unti.
Magkabilang kamay.
At sa bawat pagsubok,
naririnig ko pa rin ang huling linyang bumulagta sa galit ko:
“Ngayon lang kita muling nakita nang malinaw.”
At sa pagkakataong iyon,
nakita ko rin siya nang malinaw—
hindi bilang taong nagkulang…
kundi bilang taong handang magsimula muli.
