“PINAGTAWANAN NILA AKO DAHIL ANG NANAY KO AY NAMUMULOT NG BASURA — PERO NOONG ARAW NG GRADUATION, ISANG LINYA LANG ANG NASABI KO NA NAGPAIYAK SA BUONG PAARALAN.”
Ako si Ella, labingwalo anyos, isang simpleng estudyante sa pampublikong paaralan sa Maynila.
Wala kaming sariling bahay, wala kaming sariling kama,
at ang tanging kayamanan namin ni Nanay Lorna ay ang aming kariton —
ang maliit naming “bahay” na puno ng plastik, bote, at papel na aming kinikita araw-araw.
Habang ang ibang mga bata ay tinutulungan ng magulang sa assignments,
ako naman ay tinutulungan ni Nanay sa paghalungkat ng mga bote sa basurahan.
Pero kahit gano’n, lagi niyang sinasabi:
“Anak, huwag kang mahihiya sa trabaho ko.
Ang mas nakakahiya ay ang taong may malinis na damit pero maruming budhi.”
ANG MGA TAON NG PANGUNGUTYA
Noong elementarya ako, sanay na akong pag-usapan.
Tuwing may maghatid-sundo sa mga kaklase ko — nakasapatos, naka-kotse —
naroon si Nanay, pawisan, may amoy ng araw at lupa,
nakayuko at may hawak na sako ng bote.
Naririnig ko ang bulungan ng mga kaklase ko:
“Siya ‘yung anak ng basurera, diba?”
“Amoy basura rin ‘yan, huwag kang tatabi!”
Isang araw, habang recess, may nagbato sa akin ng balot ng kendi.
“O, Ella! Para ‘di ka na mahirapan, eto, dagdag trabaho sa nanay mo!”
Tumawa ang buong klase.
At ako — tahimik lang.
Hindi ako lumaban.
Umuwi lang ako kay Nanay, umiiyak.
“Nay, bakit po ba tayo ganito?”
Ngumiti lang siya, pinunasan ang luha ko gamit ang maruming kamay.
“Anak, huwag mong tingnan ang dumi ng kamay ko.
‘Yan ang kamay na nagpalaki sa’yo.”
At simula noon, nangako ako sa sarili ko — babalikan ko silang lahat, hindi para gumanti, kundi para patunayan ang sarili ko.
ANG MGA TAON NG PAGTITIIS
Lumipas ang mga taon.
Habang ang iba ay natutulog nang mahimbing, ako’y nag-aaral sa ilalim ng ilaw ng poste.
Si Nanay, kahit may sakit, patuloy pa rin sa pamumulot para lang may pang-tuition ako.
Isang gabi, narinig ko siyang umuubo nang malakas.
“Nay, magpahinga na po kayo.”
“Hindi pwede, anak. Dalawa pa lang ang sako ko ngayon.”
Gusto ko siyang pigilan, pero alam kong walang ibang tutulong sa amin.
Kaya sa bawat patak ng pawis niya,
mas lumalakas ang loob kong magtagumpay.
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw na pinakaaabangan ko — Graduation Day.
Suot ko ang luma kong sapatos, pinlantsa ni Nanay gamit ang takip ng lata at uling.
Habang nakaupo siya sa likod ng auditorium, nakayuko at tahimik,
ramdam kong siya ang pinakamalaking dahilan kung bakit ako naroon.
Nang tawagin ang pangalan ko,
“Valedictorian — Ella Mae D. Santos,”
tumayo si Nanay.
Pero may narinig akong bulungan sa likod:
“Tignan mo, kahit Valedictorian, anak pa rin ng basurera.”
“Sayang, matalino nga pero amoy basura pa rin.”
Nilunok ko ang luha ko,
umakyat sa entablado, at nagsimulang magsalita.
ANG TALUMPATI NA NAGPAIYAK SA LAHAT
“Magandang araw po sa inyong lahat.
Ako po si Ella, at oo — anak ako ng basurera.”
Tahimik ang buong auditorium.
Lahat ng mga tumatawa kanina, napatingin sa akin.
“Marami sa inyo ang nagsabi na hindi ako magtatagumpay,
kasi ang nanay ko ay namumulot lang ng basura.
Pero ang hindi niyo alam — sa bawat bote, sa bawat papel na pinupulot niya,
‘yun po ang dahilan kung bakit nakatayo ako rito ngayon.”
Pinahid ko ang luha ko, at tumingin kay Nanay sa dulo.
“Ang mga kamay niyang marumi, ‘yun ang unang nagturo sa akin kung paano maging malinis ang puso.
Ang mga paa niyang pagod, ‘yun ang naglakad papunta sa pangarap ko.”
Tahimik.
Walang nagsalita.
Ang mga guro, umiiyak.
Ang mga kaklase, nagpipigil ng hikbi.
“At kung may isang taong dapat tumanggap ng medalya ko ngayon,
‘yon po ay hindi ako — kundi ang nanay kong tinatawag niyong basurera.”
Bumaba ako sa entablado,
lumapit kay Nanay, at isinabit ko ang medalya sa kanyang leeg.
Umiiyak siya, nanginginig ang kamay habang sinasabi:
“Anak… hindi ko inakalang mararating mo ‘to.”
“Nay,” sagot ko, “kung wala po kayo, hindi ako mararating dito.”
At sa sandaling iyon,
tumayo ang buong auditorium at pumalakpak.
Lahat — pati ‘yung mga nanunuya noon — umiiyak na nakatingin sa amin.
ANG TUNAY NA KARANGALAN
Lumipas ang panahon.
Ako ngayon ay isang guro na nagtuturo sa mga batang galing sa hirap —
at tuwing may estudyanteng nahihiya sa magulang niya, lagi kong sinasabi:
“Huwag mong ikahiya kung saan ka galing.
Kasi minsan, sa pinakamaruming kamay mo makikita ang pinakadalisay na pagmamahal.”
Sa silid-aralan ko,
may nakapaskil na larawan naming mag-ina noong graduation —
si Nanay, naka-tshirt at may sako sa likod,
at ako, naka-toga, yakap siya nang mahigpit.
Sa ilalim ng larawan, may nakasulat:
“Ang kamay na marumi sa lupa,
kadalasan ‘yan ang kamay na nagtayo ng isang pangarap.”
