“PINAGTAWANAN NILA AKO DAHIL ANG NANAY KO AY NAMUMULOT NG BASURA — PERO NOONG ARAW NG GRADUATION, ISANG SALITA KO LANG ANG NAGPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN.”
Ako si Ella, at mula pagkabata, dala ko na ang bigat ng kahirapan at hiya.
Hindi dahil sa kasalanan ko — kundi dahil sa trabaho ng ina kong si Nanay Rosa,
isang basurera na araw-araw nag-iikot sa mga kalsada ng Tondo,
bitbit ang sako at maliit na kariton na puno ng bote, plastik, at papel.
Araw-araw, gigising kami ng alas-kwatro ng madaling araw.
Ako, papasok sa eskwelahan na gutom at pagod.
Si Nanay, papunta sa tambakan ng basura — kung saan bawat bote ay katumbas ng piso, at bawat kilo ng plastik ay katumbas ng kanin naming kakainin sa hapunan.
Habang tinatahak ko ang daan papuntang paaralan, madalas kong marinig ang mga bulong ng kapitbahay:
“Ay, ‘yan ‘yung anak ng basurera.”
“Amoy kalye ‘yan, ‘wag kayong lalapit.”
Pero hindi ko pinansin.
Dahil sabi ni Nanay,
“Anak, hindi nakakahiyang maging marumi ang kamay, ang nakakahiyang marumi ay puso.”
ANG PANAHON NG PANLALAIT
Grade 3 ako noong una akong tinukso.
Nagbukas ako ng baon — tinapay at tuyo lang.
Tapos, narinig ko ang tawa ni Carla, ang kaklase kong laging may bagong sapatos.
“Ew! Amoy basura ka, Ella!”
“Anak ka kasi ng basurera, siguro pati ‘yung tuyo mo galing sa basurahan!”
Tawa sila nang tawa.
Hindi ako nakasagot.
Gusto kong sumigaw, gusto kong sabihin, “Oo, anak ako ng basurera, pero hindi ko ikinahihiya ‘yon!”
Pero napahawak lang ako sa dibdib ko — kasi mas masakit pala kapag totoo.
Tuwing uwian, tatakbo ako papunta kay Nanay.
Naka-yuko ako, umiiyak.
Tatanungin niya ako,
“Anak, bakit ka umiiyak?”
At lagi kong sinasabi,
“Wala, Nay. Nadapa lang ako.”
Pero alam kong alam niya ang totoo.
Dahil tuwing gabi, maririnig kong umiiyak siya habang inaayos ang mga bote.
Tahimik, pero ramdam ko.
ANG MGA TAONG WALANG NAWAWALANG PAG-ASA
Lumipas ang taon.
Habang tumatanda ako, lalo akong pinagtatawanan.
Wala akong bagong bag, luma ang uniporme, at butas ang sapatos.
Pero kahit gano’n, hindi ako bumibitaw sa pangarap.
Tuwing gabi, sa ilalim ng ilaw ng kandila,
nag-aaral ako habang si Nanay ay nasa labas, nag-aayos ng mga plastik.
Kapag pagod na ako, siya ang magsasabing,
“Anak, magpahinga ka na.”
At kapag pagod na siya, ako naman ang magsasabing,
“Nay, sandali lang, mag-aaral pa ako.”
Nakita kong unti-unti nang kumukulubot ang kamay niya, nangingitim sa dumi at pilat,
pero hindi pa rin siya sumuko.
At sa bawat pagod niyang hinga, may isang pangarap na muling nabubuhay sa akin.
ANG ARAW NG GRADUATION
Labindalawang taon ang lumipas.
Ngayon, ako na ang valedictorian ng batch namin.
Hindi makapaniwala ang mga kaklase kong dati’y tumatawa sa akin.
Pagpasok ko sa gymnasium,
lahat ng magulang ay naka-magarang damit, may pabango, may cellphone.
At sa pinakadulo, sa likod,
nando’n si Nanay — naka-puting blusa, may tahi sa manggas, at may amoy ng pawis at sabon.
Tahimik lang siya, hawak-hawak ang maliit na plastic na may lamang isang pirasong bulaklak.
Ngumiti siya sa akin — at sa ngiting ‘yon, nawala lahat ng hiya ko.
Tinawag ang pangalan ko:
“Valedictorian — Ella Rosa Reyes!”
Tumayo ako, nanginginig, habang pumapalakpak ang lahat.
Pero naramdaman kong may mga matang nakatingin hindi dahil humanga — kundi dahil nagulat.
Siguro iniisip nila, “Anak ng basurera? Valedictorian?”
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Umakyat ako sa entablado.
Hawak ko ang medalya, humarap ako sa mikropono.
Tahimik ang buong gym.
“Magandang hapon po sa lahat.
Alam ko po, marami sa inyo ang nagulat na ako ang valedictorian.
Marami rin po ang nagtaka, kasi anak lang ako ng basurera.”
Tahimik.
Walang kumikilos.
“Pero gusto ko pong sabihin sa inyo —
ang basurera kong ina, siya ang dahilan kung bakit ako nandito ngayon.
Habang pinagtatawanan n’yo siya sa kalsada,
siya naman ay nagtitiyaga para mapaaral ako.
Habang nilalait n’yo ang kamay niyang marumi,
siya naman ang nag-aalaga sa akin ng may pinakamalinis na puso.”
Narinig ko ang hikbi ng ilan sa mga kaklase ko.
Kahit si Carla, ‘yung madalas tumukso sa akin noon, umiiyak na.
Itinaas ko ang medalya.
“Para po ito kay Nanay.
Kasi kung may taong marangal dito, siya ‘yon.
Hindi niya kailanman pinulot ang sarili sa yaman —
pero pinulot niya ako mula sa kahirapan.”
Pagkababa ko ng entablado,
tumakbo ako papunta kay Nanay at isinuot sa kanya ang medalya.
“Nay, para sa inyo po ito.
Dahil kung hindi niyo pinulot ang basura,
hindi ko rin mararating ‘tong tagumpay na ‘to.”
Niyakap niya ako ng mahigpit.
“Anak, salamat.
Akala ko ikinahihiya mo ako.”
“Bakit ko po kayo ikakahiya, Nay?
Kung kayo po ang dahilan kung bakit ako marangal?”
At doon, tumayo ang buong gymnasium, pumalakpak, at marami ang umiiyak.
ANG NANAY KONG TUNAY NA BAYANI
Ngayon, ako na ang guro sa parehong paaralan kung saan ako minsang tinukso.
At tuwing may batang nahihiya sa kanyang magulang, lagi kong sinasabi:
“Hindi mo kailangang ikahiya ang pinanggalingan mo.
Ang kahirapan ay hindi sumpa, ito ay inspirasyon.”
At sa tuwing makikita ko si Nanay na pumupulot pa rin ng bote,
lumalapit ako at hinahawakan ang kamay niya.
“Nay, tigilan n’yo na po ‘yan.”
Ngumiti lang siya.
“Anak, kahit doctor o guro ka na, tandaan mo — wala kang dapat ikahiya.
Kasi kung walang basura, walang daan tungo sa ginto.”
