“PINAGTAWANAN NILA AKO DAHIL ANG NANAY KO AY NAGPUPULOT NG BASURA — PERO NOONG ARAW NG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN.”
Ako si Clarisse, at kung may isang bagay na hindi ko makakalimutan sa labindalawang taon ng pag-aaral ko, ‘yon ay kung paano ako tinuruan ng mundo na mahiya.
Hindi dahil sa ginawa kong mali, kundi dahil sa trabaho ng nanay ko — si Nanay Teresa, isang tagapulot ng basura.
Araw-araw, sabay kaming umaalis ng bahay.
Ako, may dalang lumang bag at payong.
Siya, may dalang sako at mahabang patpat.
Habang papasok ako sa eskwelahan, siya naman ay papunta sa tambakan ng basura sa likod ng palengke.
At sa pagitan ng amoy ng basura at ingay ng tambol ng mga boteng kanyang pinupulot,
naroon ang halakhak ng mga batang natutong manghusga bago pa man matutong magmahal.
ANG UNANG ARAW NG HIYA
Grade 1 pa lang ako, marunong na akong mahiya — hindi dahil sa sarili kong gusto, kundi dahil tinuruan ako ng mundo.
Habang kumakain ang mga kaklase ko ng baon nilang hotdog at juice box, ako naman ay tahimik na nagbubukas ng plastic na may lamang kanin at tuyo.
Narinig kong sinabi ng isa:
“Ew! Ang amoy ng pagkain ni Clarisse parang galing sa basurahan!”
At sumabay ang tawanan.
Gusto kong magpaliwanag, gusto kong sigawing, “Hindi sa basurahan ‘to, galing ‘to sa kamay ng nanay kong nagmamahal!”
Pero wala akong boses.
Natatakot akong matawa ulit.
Kinagabihan, habang nag-aayos si Nanay ng mga plastik at bote, nagtanong ako:
“Nay… bakit kayo namumulot ng basura?”
Ngumiti lang siya, kahit may luha sa gilid ng mata.
“Kasi anak, sa basurahan man ako, ikaw pa rin ang pinakamalinis na pangarap ko.”
Hindi ko naintindihan noon.
Pero ‘yon ang linyang bumuo sa buong buhay ko.
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANGUNGUTYA
Lumipas ang mga taon.
Elementary, high school — pareho lang.
“Anak ng basurera.”
“Amoy kalye.”
“Baka may ipis sa bag mo!”
Kapag may field trip, wala akong pera.
Kapag may project, naghahanap kami ni Nanay ng karton sa tambakan.
At tuwing may parent meeting, siya ang laging nasa labas — kasi nahihiya siyang pumasok, baka mapansin ng ibang magulang ang damit niyang may mantsa ng grasa.
Minsan, narinig ko ang isa kong kaklase:
“Buti pa siya nag-aaral pa rin kahit basurera lang nanay niya. Ako nga, siguro magpapakamatay na ako kung ganyan.”
Natawa ang iba.
Ako, natahimik.
Pero sa puso ko, may apoy na dahan-dahang nasusunog.
Tuwing gabi, habang nag-aaral ako, maririnig ko si Nanay sa labas, humihinga nang malalim habang nililinis ang mga bote.
Minsan, nanginginig ang kamay niya, pero ngumingiti pa rin kapag lumapit ako.
“Anak, pagod ka na?
Magpahinga ka muna. Ako na lang maglalaba.”
Hindi ko alam kung papaano siya nakakaya lahat ng pagod at sakit nang hindi nagrereklamo.
Pero alam ko — lahat ng kalyo sa kamay niya, diploma ko ang kapalit.
ANG ARAW NG GRADUATION
Pagkaraan ng labindalawang taon ng luha at tiis, dumating din ang araw ng pagtatapos.
Maaga kaming umalis, suot ko ang lumang sapatos na pininturahan ni Nanay para magmukhang bago.
Siya naman, naka-puting blouse na may tahi sa manggas, at may maliit na bulaklak sa buhok.
Pagdating namin sa gymnasium, lahat ng magulang magagara ang suot.
May mga cellphone, may pabango, may sapatos na kikinang.
Si Nanay lang ang may amoy ng sabon, amoy ng pawis, at ng kaunting plastik na parang alaala ng trabaho niya.
Pero sa akin, siya ang pinakamarilag na babae ro’n.
Tinawag ang pangalan ko:
“VALEDICTORIAN — CLARISSE TERESA DE GUZMAN!”
Tahimik ang lahat.
Hindi makapaniwala ang mga dating tumatawa sa akin.
Ako, nanginginig, habang umaakyat sa entablado.
At nang tumingin ako sa dulo ng upuan, nakita ko si Nanay, nakangiti, pero umiiyak.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN
Humawak ako sa mikropono.
Tahimik ang buong gym.
Ramdam ko ang mga matang nakatingin, naghihintay ng sasabihin ng “anak ng basurera.”
“Magandang hapon po sa lahat.
Maraming salamat po sa mga guro, sa mga kaklase, at sa mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babaeng tinatawanan n’yo noon.”
Tahimik.
Lahat nakikinig.
“Oo, siya po ‘yung babaeng nakikita n’yo araw-araw na may dalang sako, namumulot ng bote sa kanto.
Siya po ‘yung tinatawag n’yong ‘basurera.’
Pero gusto kong sabihin sa inyo —
habang nilalait n’yo siya, siya naman ay nagtitiyaga para makapag-aral ako.”
Huminga ako nang malalim, nanginginig ang boses.
“Kung marangal man ako ngayon, dahil ‘yon sa kanya.
Kasi habang pinupulot niya ang basura ng mundo, pinulot niya rin ako mula sa kahihiyan at itinayo nang marangal.”
At doon, bumuhos ang luha ng lahat.
Ang mga guro, umiiyak.
Ang mga kaklase kong tumatawa noon, nakayuko.
Maging ang principal, pumalakpak habang umiiyak.
Pagkababa ko ng entablado, lumapit ako kay Nanay, kinuha ang medalya, at isinuot sa kanya.
“Nay, para po sa inyo ‘to.
Kasi kung hindi n’yo pinulot ang basura, hindi ko rin mapupulot ang pangarap kong ito.”
Niyakap niya ako nang mahigpit.
“Anak… salamat. Hindi ko akalaing ipagmamalaki mo ako.”
Ngumiti ako, umiiyak.
“Bakit ko po kayo ikakahiya, Nay?
Kayo po ang dahilan kung bakit ako malinis — hindi sa damit, kundi sa puso.”
ANG NANAY NA NAGPULOT NG DANGAL
Ngayon, ako na ang guro sa parehong eskwelahan.
At tuwing may batang nilalait dahil mahirap, sinasabi ko:
“Hindi nakakahiya kung anong trabaho ng magulang mo.
Nakakahiya lang kung hindi mo sila pinahahalagahan.”
At tuwing pumupunta si Nanay sa paaralan, dala pa rin ang maliit na sako,
lahat ng estudyante ay bumabati:
“Magandang umaga po, Nanay Teresa!”
Ngumiti lang siya, may luha sa mata.
At ako, nakatayo sa gilid, proud at payapang nagbubulong:
“Salamat, Nay. Dahil sa inyo, natutunan kong kahit sa basura ng mundo, may kayamanang hindi kayang bilhin — ang pagmamahal ng isang ina.”
