NAPILITANG IBENTA NG MATANDANG SUNDALO ANG KANYANG MEDALYA PARA SA GAMOT NG ASAWA, PERO NAPALUHA SIYA NANG IBALIK ITO NG BUYER AT SABIHING: “HINDI PO NABIBILI ANG KABAYANIHAN”
Sa isang maliit at tagpi-tagping bahay sa gilid ng riles ng tren sa Maynila, nakaupo si Lolo Ramon sa tabi ng kanyang asawang si Lola Rosa. Ang hininga ni Rosa ay mababaw, tila humahabol sa hangin, at ang kanyang balat ay kasing-init ng bagong kulong kanin.
“Ramon… tubig…” mahinang ungol ni Rosa.
Agad na tumayo si Ramon, ang kanyang tuhod ay kumikirot dahil sa rayuma—isang souvenir mula sa mga taon ng paggapang sa maputik na gubat noong panahon ng giyera. Kumuha siya ng baso at dahan-dahang pinainom ang kanyang asawa ng limampung taon.
Si Lolo Ramon ay isang beterano. Isang bayani sa paningin ng marami noong araw. Sa dingding ng kanilang barung-barong, nakasabit ang isang lumang litrato niya—bata pa, matikas, naka-uniporme, at may matapang na tingin. Sa ilalim nito, nakatago sa isang kahong gawa sa narra na medyo inaanay na, ay ang kanyang pinaka-iniingatang yaman: ang Medalya ng Kagitingan.
Ito ay ginto, mabigat, at may nakaukit na simbolo ng tapang. Iginawad ito sa kanya ng mismong Presidente matapos niyang iligtas ang kanyang buong batalyon sa isang engkwentro sa Mindanao dekada sitenta. Noong mga panahong iyon, ang medalya ay simbolo ng kanyang lakas. Pero ngayon, habang tinitingnan niya ang kanyang asawang naghihingalo dahil sa pulmonya at komplikasyon sa puso, ang medalya ay tila isang piraso na lang ng malamig na metal.
“Wala na tayong gamot, Ramon,” bulong ni Rosa nang mahimasmasan. “Hayaan mo na ako. Matanda na tayo.”
“Huwag mong sabihin ‘yan,” mariing sagot ni Ramon, bagama’t nanginginig ang kanyang boses. Hinawakan niya ang kulubot na kamay ng asawa. “Gagawa ako ng paraan. Hindi ako sumuko sa giyera, hindi rin ako susuko ngayon.”
Pero alam ni Ramon na nauubusan na siya ng bala.
Sa sumunod na tatlong araw, ginawa ni Ramon ang lahat. Pumila siya sa mga tanggapan ng gobyerno para sa tulong pinansyal, pero puro “balik na lang po kayo next week” ang natanggap niya. Lumapit siya sa mga dating kaibigan, pero marami sa kanila ay gipit din o kaya ay pumanaw na. Isinanla na niya ang kanilang lumang telebisyon at ang kanilang wedding ring, pero ang perang nakuha niya ay sapat lang para sa dalawang araw na gamutan.
Ang reseta ng doktor ay nagkakahalaga ng limang libong piso para sa isang buong linggong gamutan na kailangang-kailangan ni Rosa para mabuhay. Saan siya kukuha ng ganoong kalaking halaga? Ang pensyon niya bilang beterano ay kulang pa sa pambili ng bigas at pambayad ng kuryente.
Gabi ng Miyerkules, habang umuubo nang malala si Rosa at tumataas na naman ang lagnat, napatingin si Ramon sa kahong narra sa dingding.
Ang medalya.
Para siyang sinaksak sa puso sa ideyang pumasok sa isip niya. Ang medalyang iyon ay hindi lang basta ginto. Iyon ang dugo at pawis niya. Iyon ang alaala ng mga kasamahan niyang namatay sa tabi niya. Iyon ang kanyang dangal bilang sundalo.
Pero nang marinig niya ang hirap na paghinga ni Rosa, alam niyang wala siyang choice. Ang dangal ay hindi nakakagamot ng sakit. Ang kabayanihan sa nakaraan ay hindi makakapagligtas ng buhay ng asawa niya sa kasalukuyan.
Sa gitna ng gabi, kinuha niya ang kahon. Binuksan niya ito. Kumislap ang ginto sa ilalim ng liwanag ng gasera. Hinaplos niya ito sa huling pagkakataon. Naramdaman niya ang bigat nito—ang bigat ng kasaysayan, at ngayon, ang bigat ng sakripisyo.
“Patawarin niyo ako, mga kasama,” bulong niya sa hangin, na para bang kinakausap ang mga multo ng kanyang batalyon. “Kailangan ito ni Rosa.”
Binalot niya ang medalya sa isang lumang panyo at inilagay sa bulsa ng kanyang kupas na polo jacket. Hindi siya natulog ng gabing iyon. Binantayan niya si Rosa, nagdadasal na sana ay umabot pa ang tulong na gagawin niya.
Kinabukasan, maagang umalis si Ramon. Naglakad siya papunta sa distrito ng mga pawnshop at jewelry stores sa Maynila. Ang bawat hakbang ay mabigat. Pakiramdam niya ay isang traidor na nagbebenta ng sekreto ng bayan.
Pumasok siya sa unang pawnshop. Tiningnan lang ng tinderang masungit ang medalya at sinabing, “Limang daan lang ‘yan. Scrap metal lang ang tingin namin diyan, Lolo. Hindi kami bumibili ng sentimental value.”
Kinuha ni Ramon ang medalya at umalis. Nasaktan ang kanyang damdamin. Scrap metal? Ang simbolo ng kanyang pag-aalay ng buhay?
Pumunta siya sa pangalawa, pangatlo, pang-apat na sanglaan. Pare-pareho ang sagot. Walang nagpapahalaga sa kasaysayan ng medalya. Ang nakikita lang nila ay ang timbang ng ginto nito. Ang pinakamataas na offer ay isang libong piso—kulang na kulang para sa gamot ni Rosa.
Pagod na pagod na si Ramon. Tanghali na at tirik ang araw. Nahihilo na siya sa gutom at pagod, pero mas nangingibabaw ang takot na umuwing bigo kay Rosa.
Sa dulo ng isang hilera ng mga tindahan, nakita niya ang isang establisyimento na mukhang iba sa lahat. Hindi ito sanglaan. Isa itong “Collector’s Item and Antique Shop.” Sa bintana, may mga lumang barya, mga antik na relo, at mga lumang kagamitan.
Pumasok si Ramon. Malamig ang aircon sa loob at amoy luma pero mamahalin ang paligid. Isang lalaking nasa edad kwarenta, nakasuot ng maayos na polo barong at may salamin, ang nakaupo sa likod ng isang malaking mesa. Siya si Mr. Tan.
“Magandang tanghali po, Tay. Ano pong maipaglilingkod ko?” magalang na bati ni Mr. Tan, tumayo ito nang makita ang matanda.
Hindi sanay si Ramon na igalang ng ganito. Nanginginig ang kamay niyang dumukot sa bulsa. Dahan-dahan niyang inilabas ang panyong nakabalot at ipinatong sa mesa. Binuksan niya ito.
Tumambad ang Medalya ng Kagitingan.
Nanlaki ang mata ni Mr. Tan. Hindi niya agad hinawakan ang medalya. Sa halip, tumingin siya kay Ramon—sa mga mata nitong pagod, sa kulubot na mukha, sa postura nitong kahit kuba na ay may bakas pa rin ng pagiging sundalo.
“Tay… isa po itong Medalya ng Kagitingan,” bulong ni Mr. Tan, tila may halong pagkamangha. “Sa inyo po ba ito?”
Tumango si Ramon. “Opo, sir. Akin ‘yan. Noong 1974 ko nakuha. Mindanao campaign.”
“Bakit niyo po ibinebenta?” tanong ni Mr. Tan. Walang panghuhusga sa boses niya, kundi purong kuryosidad at lungkot.
Huminga nang malalim si Ramon. Napakahirap aminin ang kanyang pagkatalo. “Ang asawa ko po… si Rosa. Nasa bingit siya ng kamatayan. Kailangan niya ng gamot ngayong araw. Wala na akong ibang mahuhugutan. Ubos na ang lahat ng meron kami. Iyan na lang ang natitira sa akin na may halaga.”
Tumulo ang isang luha sa mata ng matandang sundalo habang sinasabi iyon. Ang heneral na dating matapang sa harap ng baril ay umiiyak ngayon sa harap ng isang negosyante dahil sa kawalan ng pera.
Tinitigan ni Mr. Tan ang medalya nang matagal. Kinuha niya ito nang may sukdulang pag-iingat, na para bang humahawak siya ng isang banal na relikya. Sinuri niya ang likod nito, kung saan nakaukit ang pangalan ni Ramon at ang petsa ng seremonya.
“Napakaganda nito, Tay. Isang tunay na piraso ng kasaysayan.” Ibinaba ni Mr. Tan ang medalya at tumingin nang diretso kay Ramon. “Magkano po ang kailangan niyo para sa gamot ni Lola?”
“Limang libong piso po, sir. Para sa isang linggong gamutan.”
Tumango si Mr. Tan. Tumayo siya at pumunta sa kanyang vault sa likod. Pagbalik niya, may dala siyang isang makapal na sobre.
Inabot niya ang sobre kay Ramon. “Heto po, Tay.”
Binuksan ni Ramon ang sobre. Nanlaki ang kanyang mga mata. Hindi lang limang libo ang laman nito. Mayroong limampung libong piso sa loob.
“Sir, sobra po ito. Baka nagkamali kayo. Limang libo lang po ang—”
“Hindi po ako nagkamali,” putol ni Mr. Tan habang nakangiti nang malungkot. “Kunin niyo na po ‘yan. Sapat na ‘yan para sa gamot ni Lola Rosa ng ilang buwan, at para na rin makakain kayo nang maayos.”
Nanginginig na tinanggap ni Ramon ang pera. Ito na ang solusyon sa lahat ng problema nila. Ligtas na si Rosa. Pero kasabay ng ginhawa ay ang matinding kirot ng pagkawala. Wala na ang medalya niya. Nabenta na niya ang kanyang pagkatao.
“Maraming salamat po, sir. Hulog kayo ng langit. Hindi ko po alam kung paano kayo pasasalamatan,” garalgal na sabi ni Ramon.
Tumalikod na siya para umalis, mabigat ang puso kahit puno ng pera ang bulsa. Hahakbang na sana siya palabas ng pinto nang tawagin siya ulit ni Mr. Tan.
“Tay Ramon, sandali lang po.”
Lumingon ang matanda. Nakatayo si Mr. Tan, hawak ang medalya. Naglakad ang negosyante palapit sa matandang sundalo.
Kinuha ni Mr. Tan ang kamay ni Ramon at dahan-dahang ibinalik ang gintong medalya sa palad nito.
Nagtaka si Ramon. “Sir? Bakit po? Nabayaran niyo na ako. Sa inyo na ‘to.”
Umiling si Mr. Tan. Tumingin siya sa mga mata ni Ramon nang may malalim na respeto.
“Tay, ang perang ibinigay ko sa inyo ay tulong para sa asawa niyo. Regalo ko po ‘yun,” sabi ni Mr. Tan.
Pagkatapos ay binitawan niya ang mga salitang tumagos sa puso ng matandang sundalo.
“Pero itong medalya niyo… ibinabalik ko po sa inyo. Dahil ang totoo po niyan, Tay… hindi po nabibili ng salapi ang kabayanihan. Ang dangal niyo ay hindi pwedeng presyuhan. Sa inyo ‘yan, at kayo lang ang may karapatang magmay-ari niyan hanggang sa huling hininga niyo.”
Sa sandaling iyon, bumigay ang tuhod ni Ramon. Napaluhod siya sa sahig ng tindahan at humagulgol. Ang matapang na sundalo na hindi umiyak kahit sa gitna ng giyera ay umiiyak ngayon dahil sa kabutihan ng isang estranghero.
Lumuhod din si Mr. Tan at inalalayan ang matanda.
“Ang tatay ko po ay sundalo rin,” kwento ni Mr. Tan habang tinatapik ang likod ni Ramon. “Namatay siya sa serbisyo noong bata pa ako. Wala siyang iniwan sa amin kundi ang alaala ng kanyang tapang. Kaya alam ko po ang halaga ng medalyang ‘yan. Hindi ko po kayang kunin ‘yan sa isang bayaning tulad niyo na nagsakripisyo para sa bayan, at ngayon ay nagsasakripisyo para sa pag-ibig.”
Inalalayan niyang tumayo si Ramon at ibinalot muli ang medalya sa panyo. “Umuwi na po kayo, Tay. Hinihintay na kayo ng asawa niyo.”
Lumabas si Ramon sa tindahan na parang lumulutang. Ang bigat sa kanyang dibdib ay napalitan ng umaapaw na pasasalamat. Hawak niya sa isang kamay ang perang magliligtas sa asawa niya, at sa kabila naman ay ang medalyang simbolo ng kanyang pagkatao—parehong nasa kanya dahil sa kabutihan ng isang tao.
Dumaan siya sa botika at binili ang lahat ng gamot na kailangan ni Rosa, pati na rin ng mga prutas at masustansyang pagkain.
Pag-uwi niya, naabutan niyang gising si Rosa, nag-aalala.
“Ramon, saan ka galing? Maghapon kang nawala. Nag-alala ako.”
Lumapit si Ramon sa kama at hinalikan ang noo ng asawa. “Naghanap ako ng tulong, Mahal. At may nakilala akong anghel.”
Ipinakita niya ang mga gamot at ang pera. Napaluha si Rosa sa tuwa.
Nang gabing iyon, matapos mapainom ng gamot at mapakain si Rosa, nakatulog na ito nang mahimbing sa unang pagkakataon sa loob ng ilang linggo.
Umupo si Ramon sa kanyang tumba-tumba. Kinuha niya ang medalya at tinitigan ito sa ilalim ng liwanag ng buwan. Mas kumikinang ito ngayon kaysa dati.
Tumayo siya at ibinalik ito sa loob ng kahong narra sa dingding. Nandoon pa rin ito. Hindi nawala.
Tumingin siya sa natutulog niyang asawa at pagkatapos ay sa medalya. Noon, akala niya ang pinakamatapang na ginawa niya ay ang humarap sa giyera. Ngayon, alam na niya na ang pinakamatapang na ginawa niya ay ang maging handang isuko ang lahat para sa taong mahal niya.
At natutunan niya na sa mundo na puno ng hirap, may mga tao pa ring naniniwala na may mga bagay na hindi kayang tumbasan ng ginto—tulad ng pag-ibig, dangal, at tunay na kabayanihan.
