“NAMATAY SI MAMA ILANG ARAW BAGO ANG GRADUATION KO — PERO SA ARAW NG PARANGAL, NARAMDAMAN KONG NASA TABI KO PA RIN SIYA.”
Ako si Anna, dalawampu’t isang taong gulang.
Lumaki akong may isang pangarap — mapasaya si Mama.
Isang tindera lang siya ng ulam sa tabi ng eskwelahan namin.
Araw-araw, amoy mantika at pawis ang damit niya, pero laging nakangiti.
Sabi niya palagi,
“Anak, basta makatapos ka, masaya na ako. Kahit hindi ako magbihis ng maganda, basta ikaw, may diploma.”
At sa bawat gabing nagsusulat ako ng report,
sa bawat madaling araw na gumigising siya para magluto,
pareho naming hawak ang isang pangarap: makarating ako sa entablado.
Pero hindi ko alam,
ang entabladong iyon — magiging lugar din ng pinakamabigat kong luha.
ANG MGA GABI NG PAGOD AT PANGARAP
Mahina na si Mama sa mga huling buwan bago ako grumadweyt.
May ubo na hindi nawawala, madalas nilalagnat.
Sabi niya simpleng sipon lang, pero alam kong may mali.
“Ma, magpatingin ka naman sa doktor.”
“Sayang ang pera, anak. Malapit na ang graduation mo.
Kapag nakatapos ka, makakapagpahinga rin ako.”
Hindi ko siya pinilit.
Pero bawat gabi, habang tulog siya, umiiyak ako.
Kasi habang papalapit ang graduation,
mas nakikita kong lumalayo siya.
ANG HULING ARAW NA NAGKITA KAMI
Tatlong araw bago ang graduation,
ginising niya ako nang maaga, hawak ang lumang kamera.
“Anak, isukat mo nga ‘yung toga mo, gusto kong makita.”
Tumawa ako.
“Ma, sa graduation na lang.”
Ngumiti siya.
“Sige. Pero pag suot mo ‘yan, isipin mo, kasama mo pa rin ako sa tabi mo.”
Hindi ko alam na ‘yon na pala ang huling araw na makikita ko siyang buhay.
Kinabukasan, habang nasa library ako,
tumawag si Tita — umiiyak.
“Anna… anak, si Mama mo… nadala sa ospital.”
Tumakbo ako, pero huli na.
Pagdating ko roon, malamig na ang kamay niyang dating mainit sa paghaplos.
Ang tanging naiwan sa kama niya ay ang lumang kamera —
at isang sulat sa ilalim ng unan.
“Anak, kung sakaling hindi na kita makita sa stage,
huwag kang malungkot.
Kasi kahit sa langit, ipagmamalaki pa rin kitang anak ko.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Tatlong araw lang ang pagitan.
Wala pa rin akong lakas bumangon.
Pero sabi ni Papa,
“Anak, gusto ni Mama makita kang naka-toga.
Kapag hindi ka pumunta, mas masasaktan siya.”
Kaya kahit nanginginig, sinuot ko ang toga ko.
Nilagyan ko ng itim na laso ang sulok — tanda ng pagluluksa.
Pagdating ko sa auditorium,
ang mga magulang ng kaklase ko — may mga bulaklak, camera, at halakhak.
Ako lang ang walang kasama.
Pero sa gitna ng lungkot, naramdaman kong may malamig na hangin sa likod ko — parang yakap.
Tinawag ang pangalan ko.
“Anna Dela Peña — Cum Laude.”
Tahimik akong lumakad sa entablado.
Pero bago ko abutin ang diploma,
tumingin ako sa bakanteng upuan sa gitna ng crowd —
kung saan dapat nakaupo si Mama.
At doon ko binigkas ang salitang binuo ko para sa kanya:
“Para kay Mama — ang babaeng nagturo sa akin kung paano tumayo kahit walang sumasalo.
Ang babaeng nag-aral sa kalye para lang mapag-aral ako sa eskwelahan.
Ang babaeng kahit wala na ngayon,
siya pa rin ang dahilan kung bakit ako nakatayo rito.”
Tahimik ang buong auditorium.
Ang mga guro, umiiyak.
Ang mga magulang, napatingin sa akin —
parang nakita nila ang sarili nilang pagmamahal sa mga anak nila.
At sa sandaling iyon, naramdaman kong parang may kamay na dumampi sa balikat ko.
Mainit. Pamilyar.
Alam kong si Mama ‘yon.
ANG MENSAHE NG ISANG ANAK
Pagkatapos ng graduation, pumunta ako sa puntod ni Mama.
Isinuot ko sa harap ng lapida niya ang medalya.
“Ma, para sa’yo ‘to.
Akala ko kailangan kita para makatapos ako…
pero ikaw pala ang dahilan kung bakit ko kinayang magpatuloy kahit wala ka na.”
At sa sandaling iyon, tumigil ang hangin.
Parang sinasabi ng paligid:
“Anak, nandito lang ako.”
Ngayon, nagtatrabaho na ako.
Sa bawat suweldo kong natatanggap,
lagi kong sinasabi sa sarili ko:
“Ito ang kabayaran ng bawat pawis ni Mama.”
At sa bawat pagkakataon na nadarama kong malungkot ako,
tumingin lang ako sa langit —
dahil doon ko siya lagi nakikita,
nakangiti, proud, at nasa tabi ko pa rin.
