NAHIHIYA ANG CUM LAUDE NA UMAKYAT SA STAGE DAHIL “KATULONG” LANG ANG KASAMA NIYA, PERO TUMAHIMIK ANG BUONG GYMNASIUM NANG HAWAKAN NIYA ANG KAMAY NITO
ANG BIGAT NG TOGA
Mainit. Masikip. Maingay.
Ito ang nararamdaman ni Marco habang nakaupo siya sa monobloc chair sa gitna ng malawak na gymnasium ng unibersidad. Ito ang araw na hinihintay ng lahat—ang Graduation Day. Sa paligid niya, nagkakagulo ang mga kaklase niya. Nagpapalitan ng mga mamahaling regalo, nagse-selfie gamit ang mga pinakabagong modelo ng iPhone, at nagkukuwentuhan tungkol sa mga graduation trip nila sa Europe o Japan.
“Pare, congrats!” bati ni Jason, ang anak ng isang senador. “Cum Laude ka pala! Iba talaga ang utak mo. So, saan ang celebration? Sa hotel ba ng Daddy mo?”
Napalunok si Marco. “Ah… hindi, pare. Sa bahay lang. Simple lang.”
“Sabagay,” tawa ni Jason. “Masarap nga naman ang lutong bahay. Siya nga pala, nasaan ang parents mo? ‘Yung akin nandoon sa VIP section, katabi ng Dean.”
Tumingin si Marco sa likuran, sa section ng mga magulang na tinatawag na “General Admission.” Malayo ito sa stage. Mainit doon dahil sira ang ibang electric fan. Siksikan ang mga tao.
Sa dagat ng mga magulang na nakasuot ng Barong Tagalog, mamahaling terno, at kumikinang na alahas, hinanap ni Marco ang isang pamilyar na mukha.
Nakita niya ito.
Isang matandang babae na nakaupo sa pinakadulong row. Suot niya ang isang kupas na floral dress na halatang luma na pero maayos na pinlantsa. Ang buhok niya ay puti na at nakapusod lang nang simple. Wala siyang dalang mamahaling bag, kundi isang eco-bag na may lamang tupperware at tubig. Pinapaypayan niya ang sarili gamit ang isang karton.
Siya si Nanay Lita.
Si Nanay Lita ay hindi doktor. Hindi abogado. Hindi siya asawa ng politiko.
Si Nanay Lita ay isang katulong. Labandera. Taga-linis ng bahay ng iba.
At sa sandaling iyon, naramdaman ni Marco ang isang emosyon na agad niyang pinagsisihan: Hiya.
Nahihiya siya hindi dahil sa kung sino si Nanay Lita, kundi dahil sa takot na husgahan siya ng mundo. Buong college life niya, itinago niya ang kanyang background. Ang alam ng mga kaklase niya, “nasa abroad” ang parents niya. Ang alam nila, kaya siya laging nagbabaon ng lunch ay dahil “health conscious” siya, hindi dahil wala siyang pambili sa canteen.
Ngayon, sa araw ng pagtatapos, mabubunyag ang lahat.
ANG SUGAT SA MGA KAMAY
Habang hinihintay ang seremonya, nag-flashback sa isip ni Marco ang nakaraan.
Hindi niya kadugo si Nanay Lita.
Isang gabi, dalawampu’t dalawang taon na ang nakararaan, may iniwan na sanggol sa tapat ng gate ng amo ni Lita. Ang amo niya ay galit na galit. “Itapon mo ‘yan sa DSWD! Ayoko ng iyak ng bata dito!”
Pero hindi kaya ng sikmura ni Lita. Kinuha niya ang sanggol. Nagmakaawa siya sa amo niya. “Ma’am, ako na po ang bahala. Hinding-hindi po ito makakaistorbo. Ibawas niyo na lang po sa sweldo ko ang gatas niya.”
Pumayag ang amo, pero sa ilalim ng malulupit na kondisyon. Kalahati ng sweldo ni Lita ang kinakaltas. Sa maliit na kwarto ng katulong sa likod ng bahay lumaki si Marco.
Naalala ni Marco noong Grade 1 siya. Umuwi siyang umiiyak.
“Nay! Inaaway ako ni Eric! Sabi niya, anak daw ako ng alila! Sabi niya, amoy zonrox daw ako!”
Hinawakan ni Nanay Lita ang mukha ni Marco. Ang mga kamay niya ay magaspang, puno ng sugat at kalyo dahil sa maghapong pagkukusot ng labada.
“Anak,” malumanay na sabi ni Nanay Lita. “Huwag kang makinig sa kanila. Ang kamay na ito…” itinaas niya ang kanyang mga palad, “…marumi man tingnan, marangal naman. Ito ang nagpapakain sa’yo. Tandaan mo, Marco, ang tunay na yaman ay wala sa bulsa, nasa utak at puso. Mag-aral kang mabuti. Ipakita mo sa kanila na ang anak ng ‘alila’ ay kayang maging hari.”
Iyon ang naging gasolina ni Marco. Nag-aral siya nang sobra. Kapag tulog na ang amo nila, nagbabasa siya sa ilalim ng kandila para hindi makadagdag sa bill ng kuryente. Tuwing weekends, tumutulong siya kay Nanay Lita sa paglalaba para makatapos sila agad at makapag-review siya.
Valedictorian siya noong Elementary. Valedictorian noong High School. At ngayon, magtatapos siya bilang Magna Cum Laude sa isa sa pinakamahal na unibersidad sa bansa dahil sa scholarship.
Pero sa kabila ng lahat ng tagumpay, nandoon pa rin ang multo ng insecurity.
ANG PAGSISIMULA NG SEREMONYA
“Magsitayo ang lahat para sa Pambansang Awit,” sabi ng emcee.
Tumayo si Marco. Tumingin ulit siya sa likod. Nakita niyang hirap na tumayo si Nanay Lita. Masakit na ang rayuma nito sa tuhod. Pero nakangiti ito nang malapad, nakatingin sa kanya na parang siya ang pinakamagandang tanawin sa mundo.
Napayuko si Marco. Bakit ako nahihiya? tanong niya sa sarili. Siya ang nagtaguyod sa akin. Siya ang nagkanda-kuba para mabili ang togang suot ko.
Pero naririnig niya ang bulungan ng mga nasa likuran niya.
“Nakita niyo ‘yung matanda sa likod? ‘Yung naka-floral? Parang naligaw yata.”
“Oo nga eh. Baka yaya ng isa sa mga graduates.”
“Sayang, ang bahu-baho pa naman doon sa likod. Buti na lang nasa VIP parents ko.”
Parang tinutusok ang puso ni Marco. Gusto niyang lingunin ang mga nagbubulungan at suntukin sila. Pero nanatili siyang tahimik. Ang takot na mapahiya ay mas matimbang pa rin.
Nagsimula ang pagtawag sa mga pangalan.
“Alcantara, Jose Marie… Cum Laude!”
Umakyat ang kaklase niya kasama ang Mommy at Daddy nito na parehong doktor. Palakpakan ang lahat.
“Bautista, Clarissa… Magna Cum Laude!”
Umakyat si Clarissa kasama ang Daddy niyang General. Nagpugay ang mga tao.
Habang papalapit nang papalapit sa letrang ‘D’ (apelyido niya ay De Leon), lalong bumibilis ang tibok ng puso ni Marco.
Plano sana niya ay huwag nang pasamahin si Nanay Lita sa stage. Sasabihin na lang niya na bawal umakyat ang parents dahil “masikip.” O kaya sasabihin niya na masakit ang tuhod ni Nanay kaya siya na lang mag-isa.
Oo, iyon na lang. Mas ligtas iyon. Hindi siya pagtitinginan. Hindi siya pagtatawanan.
Tumingin siya sa cellphone niya. May text si Nanay Lita. Nokia 3310 pa ang gamit nito.
Txt: “Nak, ang gwapo mo dyan. Huwag mo ako intindihin dito. Malabo mata ko pero kitang kita ko ang liwanag mo. Proud na proud si Nanay.”
Nangilid ang luha ni Marco.
ANG DESISYON
“De Leon, Marco Antonio…” tawag ng Dean. Ang boses ay umalingawngaw sa buong gym. “…Magna Cum Laude!”
Nagpalakpakan ang mga tao, pero hindi ganoon kalakas. Hindi kasi siya sikat. Wala siyang barkada.
Tumayo si Marco. Nanginginig ang tuhod niya.
Naglakad siya papunta sa aisle. Nakita niya sa peripheral vision niya na tumayo si Nanay Lita mula sa dulo. Inayos nito ang kanyang lumang bestida. Kinuha ang kanyang lumang bag. Handa na siyang lumapit.
Pero huminto si Nanay Lita.
Nakita niya ang pag-aalinlangan sa mukha ni Marco. Nabasa ng matanda ang isip ng anak.
Alam ni Nanay Lita ang lugar niya. Alam niyang katulong lang siya. Alam niyang baka ikahiya siya ni Marco sa harap ng mga “high society” na kaklase nito.
Kaya’t dahan-dahang umupo pabalik si Nanay Lita. Ngumiti siya nang pilit at sumenyas gamit ang kamay: “Sige na, anak. Umakyat ka na. Dito lang ako.”
Parang binuhusan ng malamig na tubig si Marco.
Nakita niya ang pagsuko sa mata ng nanay niya. Ang pagsasakripisyo—na kahit sa huling sandali ng tagumpay, handa itong magparaya para lang hindi madungisan ang imahe ng anak.
Naalala ni Marco ang mga gabing umuuwi si Nanay Lita na maga ang kamay.
Naalala niya noong walang silang makain, pinainom na lang siya ng tubig na may asukal, habang si Nanay Lita ay hindi kumain para may matira sa kanya.
Naalala niya ang sinabi ng nanay niya: “Ipakita mo sa kanila na ang anak ng alila ay kayang maging hari.”
Anong klase akong hari kung ikakahiya ko ang reyna ko? sigaw ng isip ni Marco.
Tumigil si Marco sa paglalakad papunta sa stage.
Tumingin ang Dean. “Mr. De Leon? Please proceed to the stage.”
Hindi gumalaw si Marco papunta sa stage. Sa halip, tumalikod siya.
Nagulat ang lahat.
Nagsimulang maglakad si Marco—hindi papunta sa diploma, kundi papunta sa likod. Papunta sa General Admission.
“Huy, saan pupunta ‘yan?”
“Nag-CR ba?”
“Baka natakot sa stage!”
Naglakad si Marco sa gitna ng crowd. Hinawi niya ang mga tao. Binilisan niya ang lakad hanggang sa makarating siya sa dulo, kung saan nakaupo ang isang matandang babae na gulat na gulat.
“Marco?” bulong ni Nanay Lita. “Bakit ka nandito? Tawag ka na doon!”
Hindi sumagot si Marco. Lumuhod siya sa harap ni Nanay Lita.
Kinuha niya ang kamay ng matanda—yung kamay na magaspang, yung kamay na may mantsa ng zonrox, yung kamay na nanginginig.
Hinalikan niya ito.
Pagkatapos, tumayo siya at hinila si Nanay Lita.
“Tara na, Nay. Aakyat tayo.”
“Nak, nakakahiya… ang dumi ng damit ko…” mangiyak-ngiyak na tanggi ni Lita.
“Nay,” sabi ni Marco nang malakas, sapat para marinig ng mga nasa paligid. “Mas maganda pa po kayo sa lahat ng nakagown dito. Kasi ang suot niyo ay gawa sa pagmamahal.”
Inakbayan niya ang matanda at naglakad sila pabalik sa aisle.
ANG HAWAK-KAMAY
Pagbalik nila sa main aisle, tahimik ang lahat.
Nakatingin sila sa kakaibang pares. Ang Magna Cum Laude na naka-toga, at ang matandang babae na naka-luma at kupas na floral dress at tsinelas na luma.
Habang naglalakad sila, narinig ni Marco ang bulungan.
“Sino ‘yan? Yaya niya?”
“Grabe, dinala pa ‘yung katulong sa stage.”
Pero hindi na yumuko si Marco. Taas-noo siyang naglakad. Hawak-kamay. Mahigpit. Ipinagmamalaki.
Pag-akyat nila sa stage, inabot ng Dean ang medalya. Akmang isasabit ito ng Dean kay Marco, pero pinigilan siya ni Marco.
Kinuha ni Marco ang medalya. Humarap siya kay Nanay Lita.
Sa harap ng libo-libong tao, isinabit ni Marco ang gintong medalya sa leeg ni Nanay Lita.
Lumapit si Marco sa mikropono. Ito ang pagkakataon niya para magsalita (bilang isa sa top students).
Tumahimik ang buong gymnasium.
“Maraming nagtatanong,” panimula ni Marco, ang boses ay nanginginig pero buo. “Kung bakit kasama ko ang babaeng ito. Yung iba sa inyo, nagbubulungan. Sabi niyo, ‘Katulong lang ‘yan.’ ‘Yaya lang ‘yan.'”
Tumingin si Marco sa mga mata ng mga kaklase niyang mayayaman.
“Opo. Tama kayo. Katulong siya. Labandera siya. Taga-linis siya ng inidoro ng ibang tao. Ang mga kamay niya ay magaspang dahil sa kemikal. Ang likod niya ay kuba dahil sa pagbubuhat.”
Napahawak si Nanay Lita sa braso ni Marco, umiiyak.
“Pero ang babaeng ito…” turo ni Marco kay Lita. “Siya ang rason kung bakit ako nakatayo dito. Wala akong magulang. Iniwan ako sa basurahan. Siya… na walang obligation sa akin, na maliit lang ang sweldo… siya ang pumulot sa akin. Kalahati ng sweldo niya, napupunta sa gatas ko noon. Yung mga pagkain na dapat sa kanya, ibinibigay niya sa akin para lang may laman ang tiyan ko sa school.”
Nagsimulang suminghot ang ilang mga magulang sa audience.
“Nahihiya ako kanina,” pag-amin ni Marco, tumutulo na ang luha. “Nahihiya ako kasi baka pagtawanan niyo kami. Baka sabihin niyo na hindi kami bagay sa stage na ‘to. Pero na-realize ko… kayo dapat ang mahiya kung pagtatawanan niyo ang isang bayani.”
Tumaas ang boses ni Marco, puno ng emosyon.
“Ang medalyang ito ay hindi akin. Ito ay para sa lahat ng sugat sa kamay niya. Ito ay para sa lahat ng gutom na tiniis niya. Ito ay para sa ‘Katulong’ na tinuturing niyong mababa, pero para sa akin, siya ang pinakadakilang tao sa mundo.”
Humarap si Marco kay Nanay Lita at niyakap ito nang mahigpit.
“Nay, Magna Cum Laude na tayo. Hindi na tayo maglalaba. Ako naman ang magtataguyod sa’yo.”
ANG PAGBAGSAK NG PADER
Sa loob ng ilang segundo, walang nagsalita. Sobrang tahimik ng gymnasium na maririnig mo ang pagpatak ng karayom. Ang mga dating mapanghusgang mata ay napalitan ng luha.
Maya-maya, may isang tao sa likod ang pumalakpak.
Sinundan ng isa pa.
Hanggang sa ang buong gymnasium—mga estudyante, mga magulang, mga propesor, pati ang Dean—ay tumayo.
Standing Ovation.
Dumagundong ang palakpakan. Hindi para kay Marco, kundi para kay Nanay Lita.
Nakita ni Marco na umiiyak si Nanay Lita, tinatakpan ang mukha gamit ang kanyang magaspang na mga kamay. Pero sa pagkakataong ito, hindi dahil sa hiya, kundi dahil sa saya.
Bumaba sila ng stage na parang mga royalty. Ang mga kaklase ni Marco na kanina ay nagyayabangan ay lumapit para kamayan si Nanay Lita.
“Congratulations po, Nay,” sabi ni Jason, yung anak ng senador, na ngayon ay namumula ang mata kakaiyak. “Ang galing niyo po.”
Sa araw na iyon, natutunan ng buong unibersidad ang isang leksyon na hindi matututunan sa loob ng classroom.
Na ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa kintab ng medalya o sa mahal ng toga. Ito ay nasusukat sa mga kamay na naghirap, sa pusong nagmahal nang walang kapalit, at sa tapang na ipagmalaki kung saan ka nanggaling.
Si Nanay Lita, ang katulong, ay umuwi noong araw na iyon na hindi dala ang kanyang mga labada, kundi dala ang dangal ng isang inang nagtagumpay. At si Marco? Siya na ang pinakamayaman na tao sa mundo, dahil hawak niya ang kamay ng kanyang bayani.
WAKAS
