“NAGTRABAHO AKO ARAW-ARAW PARA MAKATAPOS SA PAG-AARAL — PERO HINDI KO ALAM, ANG NANAY KONG PINAGHAHANAPBUHAYAN KO, AY PALIHIM PALANG NAGLALABAN SA KAMATAYAN.”
Ang pangalan ko ay Ely, labing-walong taong gulang, Grade 12 student sa isang public high school.
Habang ang mga kaklase ko ay nagrereklamo sa dami ng assignment, ako naman — nag-aalala kung saan ako kukuha ng pamasahe bukas.
Araw-araw akong pumapasok mula sa trabaho sa karinderya diretso sa eskwela.
Gabi, nagbebenta ako ng fishball sa kanto.
Ang dahilan?
Simple lang.
Gusto kong makapagtapos — para kay Nanay.
Si Nanay Tess, limampu’t dalawa, tahimik, mabait, at laging nakangiti kahit may pinagdadaanan.
Lagi niyang sinasabi,
“Anak, wag kang mag-alala sa akin. Ang mahalaga, makapagtapos ka. ‘Yun lang ang pangarap ko.”
At ako naman, naniwala.
Kaya kahit pagod na pagod, lagi kong sinasabi sa sarili ko,
“Para kay Nanay ‘to.”
ANG MGA ARAW NG PAGOD AT PANGARAP
Sa umaga, naghuhugas ako ng plato sa karinderya ni Aling Belen.
Tanghali, nag-aayos ng lamesa, nagtitinda ng softdrinks, at nagsusulat ng assignment habang nakatayo.
Pagkatapos ng klase, nagbebenta ako ng fishball sa labas ng barangay hall.
Minsan may nangungutya:
“Ely, estudyante ka pa, pero para kang matandang tao!”
Ngumiti lang ako.
“Mas okay nang mapagod ngayon, kaysa magutom bukas.”
At sa tuwing uuwi ako, si Nanay ay laging naghihintay, may nakahandang lugaw o tinapay kahit wala kaming ulam.
Madalas ko siyang sabihan:
“Nay, kain na kayo nang marami. Ako, okay lang.”
Ngumiti lang siya, sabay sabi:
“Busog na ako sa ngiti mo, anak.”
Hindi ko alam, iyon na pala ang mga ngiting puno ng sakit.
ANG KATAHIMIKAN SA GABI
Isang gabi, habang nagsasabit ako ng mga panindang fishball, narinig ko siyang umuubo sa loob ng bahay.
Malakas. Paulit-ulit.
“Nay, ayos lang po ba kayo?”
“Oo anak, medyo napasobra lang sa lamig.”
Pinainom ko siya ng tubig, pero napansin ko — may bahid ng dugo sa panyo.
“Siguro nasamid lang,” sabi niya, pilit na ngumiti.
Pero mula noon, naging madalas na ang pag-ubo niya.
Minsan, naririnig kong umuungol siya sa sakit habang akala niya tulog ako.
Isang gabi, narinig kong bulong niya sa sarili:
“Kaya ko ‘to, huwag lang mag-alala si Ely.”
ANG LIHIM NA NADISKUBRE
Isang hapon, dumating ako nang mas maaga sa bahay.
Pagbukas ko ng pinto, nakita ko siyang nakasandal sa dingding, namumutla, nanginginig, may hawak na sobre.
Nagtaka ako.
Kinuha ko ‘yung sobre sa mesa — hospital letter.
“Diagnosis: Stage 3 lung cancer.”
Parang gumuho ang mundo ko.
“Nay… totoo ba ‘to?”
Natigilan siya, tumingin sa akin, nangingilid ang luha.
“Anak… ayokong sabihin, kasi ayokong tumigil ka sa pangarap mo.”
Lumuhod ako, niyakap ko siya.
“Nay! Para saan pa ‘yung pangarap kung mawawala kayo?!”
Umiiyak siya, mahina ang tinig.
“Ely, anak… kung mahal mo ako, tapusin mo ang pag-aaral mo.
Gawin mong dahilan ang sakit ko, hindi hadlang.”
ANG MGA HULING BUWAN
Simula noon, lalo akong nagsumikap.
Kahit pagod, pumapasok pa rin.
Sa bawat tipid kong kinikita, kalahati panggamot ni Nanay.
Kapag nakaupo siya sa labas, tinatawanan ko pa siya.
“Nay, pag gumaling na kayo, tayo naman magbebenta ng fishball sa Maynila, ha?”
Ngumiti lang siya,
“Sige anak, ako pa-fry ng isda, ikaw sa sauce.”
Pero habang lumilipas ang mga araw, lalong humihina ang katawan niya.
Hanggang isang umaga, wala na akong marinig na “Anak, kain na.”
Tahimik lang ang bahay.
At nang buksan ko ang pinto sa kwarto niya —
nakahiga siya, mahimbing, pero malamig.
ANG SULAT NA INIWAN NIYA
Sa ibabaw ng kama, may envelope.
Sa loob, isang sulat, sulat-kamay niya.
“Anak,
Pasensya ka na kung tinago ko ang sakit ko.
Ayokong mawalan ka ng lakas ng loob.
Hindi ko kailangang gumaling para maging masaya — kasi araw-araw kitang nakikitang lumalaban.Kung darating ang araw na wala na ako, huwag mong isipin na iniwan kita.
Kasi sa bawat hangin, sa bawat umaga, at sa bawat tuyo mong luha, nandoon ako.Ely, anak…
Hindi kita pinalaki para maging mayaman.
Pinalaki kita para maging mabuting tao.
At sa mata ko, ikaw na ang pinakamatagumpay na anak sa mundo.”
Hindi ko napigilan ang iyak ko.
Sa sulat na ‘yon, naramdaman ko ang init ng yakap na hindi ko na kailanman mararamdaman muli.
ANG ANAK NA NAGPATULOY
Lumipas ang tatlong taon.
Nagtapos ako ng kolehiyo bilang iskolar sa edukasyon.
Sa graduation speech ko, bitbit ko ang lumang sulat ni Nanay.
Sa harap ng lahat, sinabi ko:
“Ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa diploma.
Nasusukat ito sa kung ilang beses mong pinili ang magmahal kahit nasasaktan ka.”
At sa kalangitan ng araw na iyon, naramdaman kong bumubulong ang hangin:
“Anak… proud ako sa’yo.”
