“MAY MAGULANG AKONG NAMUMULOT NG BASURA — LABIN-DALAWANG TAON AKONG INIWASAN, NILAIT, AT MINATA NG MGA KAKLASE KO… PERO SA ARAW NG GRADUATION, ISANG LINYA LANG MULA SA BIBIG KO ANG NAGPATAHIMIK AT NAGPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN.”
Ako si Lara, dalawampu’t dalawang taong gulang ngayon.
Pero kung babalikan ko ang nakaraan, halos ayaw ko na sanang maalala ang mga panahong gusto kong itago ang sarili ko —
ang panahong ikinahihiya ko ang mga taong pinakamahal ko.
ANG AMOY NG UMAGA
Araw-araw, bago pa sumikat ang araw, gigising na si Papa at Mama.
Magdadala sila ng kariton, sako, at kaldero, at aalis na habang ako’y nagsisipilyo pa lang.
Sasabihin nila:
“Anak, ‘wag mo kaming hintayin. Diretso ka na sa eskwela. Mag-aaral ka nang mabuti ha? Para di ka katulad namin.”
At kapag dumarating ako sa eskwela, amoy basura pa rin ang hangin sa damit ko.
Hindi dahil madumi ako — kundi dahil ang pawis ng mga magulang ko,
ang hirap ng buhay namin, ay kumakapit kahit anong sabon.
Tuwing recess, habang kumakain ng hotdog sandwich ang mga kaklase ko,
ako naman ay may baon lang na tuyo’t kanin sa tupperware.
At doon na nagsimula ang pangungutya.
“Uy, si Lara oh! Amoy basura!”
“’Yan ‘yung anak ng mangangalakal sa tabi ng ilog, di ba?”
“’Wag mong tabihan, baka makakuha ka ng garapata!”
Sabay tawanan silang lahat.
Ako naman, nakangiti lang… pero umiiyak sa loob.
ANG MGA TAONG NAGKUKUBLI SA DILIM
Tuwing hapon, pagkatapos ng klase, dumadaan ako sa eskinita para sunduin si Papa’t Mama.
Nakikita ko silang nakayuko, may sugat sa kamay, at nangingiti kapag nakikita ako.
“Anak, ayan ka na pala.
Teka, may nakita kaming laruan na parang bago, gusto mo?”
Sa kanila, simpleng laruan lang ‘yun.
Pero sa akin, iyon na ang pinakamagandang regalo.
Sa kanila, walang kahihiyan — basta’t pamilya, basta’t sabay.
Pero sa loob ng eskwela, natatakot akong sabihin kung sino sila.
Minsan, tinanong ng teacher namin:
“Lara, ano ang trabaho ng mga magulang mo?”
Tahimik ako.
Saka ako nagsinungaling.
“Ah… janitor po si Papa, labandera po si Mama.”
Narinig kong humalakhak ang isa kong kaklase.
“Aba, at least hindi pala basura!”
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANGUNGUTYA
Mula elementary hanggang high school — ganoon pa rin.
Wala akong kaibigan.
Kapag group work, ako ang laging walang kasama.
Kapag may kainan, ako ang laging hindi inaanyayahan.
Pero tiniis ko.
Dahil sa isip ko, gusto kong patunayan na ang anak ng basurero,
may pangarap din.
Kaya nag-aral ako nang mabuti, kahit sa liwanag lang ng kandila.
Kahit minsan gutom ako, basta’t hindi ko binibitawan ang lapis ko.
At sa bawat gabing naririnig kong sinasabi ni Mama:
“Sana maka-graduate siya, kahit kami’y mangalakal habambuhay.”
— iyon ang nagpatuloy sa akin.
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw na pinakahihintay ko.
Naka-toga ako, at nasa likod ng gym sina Papa at Mama —
naka-secondhand na barong at daster na kupas,
may dalang plastic bag ng tinapay at inuming malamig.
Nakaupo sila sa pinakalikod, kasi nahihiya silang makahalubilo.
Tinawag ang pangalan ko.
“Valedictorian: Lara Dela Cruz.”
Palakpakan.
Ngunit tahimik pa rin ang ilan.
Alam ko — marami sa kanila, hindi pa rin tinatanggap kung sino ako.
Pag-akyat ko sa entablado, nanginginig ang kamay ko.
At nang dumating na ang bahagi ng talumpati, tumitig ako sa mga kaklase kong dating tumawa sa akin.
ANG LINYA NA NAGPATAHIMIK SA LAHAT
“Sabi nila, hindi raw ako bagay dito.
Kasi anak ako ng dalawang taong namumulot ng basura.
Pero ngayong araw na ‘to… gusto kong sabihin —
oo, anak ako ng mga basurero.
Pero sila ang nagturo sa’kin kung paano maging tao.”
Tahimik.
Walang ingay sa buong gym.
Nakatingin ako sa kanila, habang tumutulo ang luha ko.
“Sila ang nagturo sa’kin kung paano magtrabaho nang marangal,
kung paano mahalin ang bawat sentimong pinaghirapan,
at kung paano ngumiti kahit marumi ang paligid.
Kung hindi dahil sa kanila, hindi ko maaabot ang entabladong ito.”
Itinuro ko ang dalawa kong magulang sa likod,
na ngayon ay umiiyak, nanginginig, pero nakangiti.
“Kung tinatawag niyo silang basurero, tama kayo —
kasi sila ang mga taong kayang gawing ginto ang mga bagay na tinatapon ng mundo.
At ako… isa lang sa mga kayamanang ‘yon.”
ANG HULING PALAKPAK
Walang nagsalita.
Hanggang isa, dalawa, tatlo — nagsimulang magpalakpakan ang mga kaklase ko.
Isa-isa silang tumayo.
May mga umiiyak, may mga lumapit pagkatapos ng seremonya.
“Lara… sorry sa mga ginawa namin noon.”
“Ang ganda ng sinabi mo. Sana ganyan din kami katatag.”
At sa araw na ‘yon, hindi lang diploma ang natanggap ko.
Natanggap ko rin ang paggalang at pagkilala — hindi dahil matalino ako,
kundi dahil naniwala ako sa mga taong itinuring ng mundo na walang halaga.
EPILOGO
Ngayon, nagtuturo na ako sa isang pampublikong paaralan.
Tuwing may batang amoy pawis o may sirang sapatos,
ako mismo ang unang lumalapit at sinasabing:
“Hindi importante kung saan ka nanggaling.
Ang mahalaga, kung saan ka patungo.”
At sa mesa ko sa silid-aralan, may dalawang lumang larawan —
si Papa at si Mama,
nakangiti habang hawak ang kariton,
may caption sa ilalim:
“Mga kamay na marumi, puso na dalisay.”
