“HINDI KO KAILANMAN MAKAKALIMUTAN ANG ARAW NA ‘YON — ARAW NA PINULOT KO ANG MGA BUTIL NG BIGAS ISA-ISA SA LUPA HABANG TINITINGNAN AT TINATAWANAN LANG NILA AKO.”
Sa baryo namin sa Nueva Ecija, kilala ako bilang si Lara, anak ng labandera at estudyanteng palaging may baon na tinapay at asin.
Lumaki akong marunong makuntento, marunong ngumiti kahit gutom, at marunong magpasalamat kahit konti lang ang natatanggap.
Ngunit may isang araw — isang araw na hindi ko kailanman malilimutan —
ang araw na tinanggal sa akin ng mundo ang dignidad ko, pero doon ko rin natutunan ang tunay na halaga ng pagtitiis.
ANG ARAW NG HIYA
Grade 9 ako noon.
Nag-aaral ako sa public school, at madalas akong baunan ni Mama ng kanin at tuyo sa lumang plastik.
Nasanay na akong kainin iyon sa sulok ng kantina, habang ang mga kaklase kong anak-mayaman ay kumakain ng burger at milktea.
Isang araw, nakalimutan kong magsarado nang maayos ang lalagyan ng bigas bago pumasok sa eskwela.
Pag-uwi ko, nakita kong natapon ang kalahati ng bigas sa lupa.
Nakatayo si Mama sa gilid, umiiyak.
“Lara, ‘yan lang ang bigas natin hanggang katapusan ng buwan…”
Lumuhod ako kaagad.
Pinulot ko ang mga butil ng bigas isa-isa mula sa lupa.
Isa… dalawa… tatlo… habang nanginginig ang mga kamay ko.
May halong putik, alikabok, at luha ang bawat butil na pinulot ko.
Ngunit sa kalsadang tapat ng bahay namin, may tatlong babae — kapitbahay namin — nakatayo at nagbubulungan.
“Tingnan mo ‘yung bata oh, pinupulot ‘yung bigas. Parang aso.”
“Sayang, ganda pa naman ng mukha, pero ang kahirapan, nakikita mo talaga sa galaw.”
Sabay silang nagtawanan.
Hindi ako lumingon.
Hindi ako sumagot.
Pero sa loob-loob ko, parang gusto kong sumigaw:
“Hindi ako nahihiya sa kahirapan — dapat kayo ang mahiya sa panlilibak!”
ANG MGA GABI NG PANGARAP
Mula nang araw na iyon, nagbago ang lahat sa akin.
Sa tuwing pinupulot ko ang bigas, sinasabi ko sa sarili ko:
“Darating ang araw, bibili ako ng sako-sakong bigas.
Hindi para ipagyabang, kundi para hindi na ako kailanman yumuko sa lupa.”
Pinagsabay ko ang pag-aaral at pagtitinda ng yema, fishball, at load.
Minsan tinutukso ako ng mga kaklase,
“Si Lara, future tindera!”
Ngunit ngumingiti lang ako.
Hindi nila alam, bawat pisong kinikita ko,
bawat gabi ng puyat at pagod —
ay hagdang paakyat papunta sa pangarap kong hindi ko pa nakikita.
ANG UNANG TAGUMPAY
Pagkaraan ng sampung taon, nakapagtapos ako ng kolehiyo bilang scholar.
Naging engineer ako sa isang construction company sa Maynila.
At nang makuha ko ang unang sahod ko, hindi ako bumili ng cellphone, hindi ako nag-shopping.
Umuwi ako sa probinsya, dala ang isang sako ng bigas.
Pagdating ko, sinalubong ako ni Mama, umiiyak.
“Anak, bakit ang aga mong umuwi?”
Ngumiti ako, sabay inilapag ang sako sa sahig.
“Ma, hindi na tayo mamumulot ng bigas. Hindi na natin kailangang mangutang para kumain.”
Niyakap niya ako, humahagulgol sa tuwa.
At doon ko naramdaman — bawat butil ng bigas na pinulot ko noon,
ay binhi pala ng lakas ng loob at pananampalataya.
ANG PAGBABALIK SA NANGUTYA
Pagkaraan ng ilang taon, bumalik ako sa baryo.
Ngayon, may sarili na akong bahay, may negosyo na rin si Mama — isang maliit na karinderya.
Isang umaga, habang bumibili ako ng bigas sa palengke,
nakita ko ang isa sa mga mangingibig na noon ay tumawa sa amin.
Payat na, may edad, at tila hirap sa buhay.
“Lara?” tanong niya, halos hindi makatingin.
Ngumiti ako.
“Oo, ako ‘yon. Gusto mo ng bigas? Marami pa ako sa bahay.”
Naluha siya.
“Pasensya na, anak. Bata pa kami noon. Hindi namin alam ang sakit ng mga salitang binitiwan namin.”
“Wala ‘yon, Tita. Sa totoo lang, salamat nga po. Dahil sa inyo, natutunan kong huwag mapahiya sa paggawa ng tama.”
At sabay kaming ngumiti — isang ngiting puno ng kapatawaran at paghilom.
EPILOGO
Ngayon, ako na ang nagmamay-ari ng isang rice mill sa aming bayan.
Tuwing may batang nagkukwento sa’kin na nahihiya dahil mahirap sila,
lagi kong sinasabi:
“Alam mo ba, anak, minsan pinulot ko ang bigas isa-isa sa lupa.
Pero doon ko natutunan na ang bawat butil — kahit maliit — ay may halagang hindi mo kayang sukatin.”
Sa opisina ko, may nakasabit na lumang bote na may lamang mga lumang butil ng bigas.
Sinabi ko sa sekretarya ko na huwag iyong tatapon kailanman.
Kasi iyon ang paalala na minsan, ang kahihiyan mo ngayon ang magiging dahilan ng pagyuko ng iba sa respeto sa’yo bukas.
