“GABI-GABI, NAGHUHUGAS NG PLATO SI MAMA PARA MAKATAPOS AKO — PERO NOONG ARAW NG GRADUATION, ANG ISANG SALITA KO… NAGPATULO NG LUHA SA BUONG GYM.”
Ako si Janelle, 17.
Sa buong buhay ko, isa lang ang nakita kong pinakamalakas na tao sa mundo —
ang Mama ko.
Trabaho niya?
Dishwasher sa isang maliit na carinderia sa gilid ng palengke.
Simula alas-5 ng hapon hanggang alas-2 ng madaling araw,
nakatayo siya roon, nakayuko, nakalubog ang kamay sa malamig na tubig at sabong mura.
Araw-araw.
Gabi-gabi.
Walang pahinga.
Walang reklamo.
Umuwi siya palaging amoy mantika at sabon,
pero pagdating ko sa pintuan, lagi niyang sinasabi:
“Anak, kumain ka na? Mag-aral ka ha. Balang araw, hindi ka na maghuhugas ng plato tulad ko.”
At lagi kong sinasagot:
“Ma… hindi nakakahiya ang trabaho mo.”
Pero kahit sinasabi ko iyon,
nakikita ko ang sakit sa mata niya sa tuwing may magpapahiya sa kaniya sa karinderya:
“Ate, bilisan mo!
Ano ba, di ba marunong maghugas ng plato nang maayos?”
Tinitiis lang niya.
Tinitiklop ang pagod.
Tinatago ang sugat.
Dahil sa bawat pinggang hinuhugasan niya,
tinatanggal niya ang isang araw na hindi ko kailangang mag-alala para sa baon ko.
ANG MGA GABING HINDI KO MALILIMUTAN
May mga gabing uuwi siyang tuyo ang kamay —
hindi dahil hindi siya nagtrabaho,
kundi dahil pumutok na ang balat sa lamig at sabon
kaya hindi na siya makapaghugas.
Pero kinabukasan?
Babalik na naman siya sa trabaho,
dahil sabi niya:
“Hindi pwedeng tumigil, anak.
Malapit ka nang gumraduate.”
Kahit ako, nasasaktan ako sa nakikita ko.
Minsan, umiiyak ako nang tahimik dahil hindi ko alam paano ko siya mababayaran.
Pero sabi ni Mama:
“Ang bayad mo?
Diploma.
‘Yun lang ang kaya mong ibigay.
At sapat na ‘yon para sa buong buhay ko.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw.
Ang araw na pinaka-pinangarap ni Mama.
Hawak niya ang lumang cellphone, suot ang damit na limang taong gulang,
at sapatos na 50 pesos lang sa ukay.
Pero kinang ng mata niya — parang milyong bituin.
Habang naglalakad akong paakyat sa stage para kunin ang medalya,
hinanap ko siya sa crowd.
Nakita ko siyang nakatayo lang sa likod,
hindi makapasok sa mga magulang na naka-bestida’t barong.
Hawak niya ang apron na hindi niya naalisan ng mantsa ng mantika,
kasi nagtatrabaho pa siya bago pumunta sa graduation.
Pero nakangiti siya.
Yung ngiting hindi kayang tumbasan ng kahit anong kayamanan.
Nang tawagin ang pangalan ko,
narinig ko siyang sumigaw:
“Anak! Nandito si Mama!”
At doon na ako hindi nakapagpigil.
ANG SALITANG NAGPATULO NG LUHA NG LAHAT
Pagkatapos kong kunin ang medalya, tinawag kaming lahat para magsalita ng thank you message sa harap.
Ako ang huli.
Humawak ako sa mic, pinagmasdan ko ang buong gym,
at nakita kong nakatayo si Mama sa may pinto —
pagod, marumi ang apron, nanginginig pa ang kamay…
pero nagmamalaki.
Huminga ako nang malalim at sinabi ko:
“Hindi ako magsasalita bilang honor student…
magsasalita ako bilang anak ng isang dishwasher.”
Tahimik ang buong gym.
Nagpatuloy ako, umiiyak na:
“Sa harap n’yo, nandiyan ang Mama ko.
Walang diploma, walang title…
pero siya ang dahilan kung bakit ako nakatayo dito ngayon.”
“Habang kayo natutulog,
naghuhugas siya ng plato hanggang madaling araw.
At sabi niya, diploma lang ang hinihingi niya kapalit.
Ma… eto na po.”
Tumuro ako sa kanya.
Lahat ng tao lumingon.
Si Mama natakip ang bibig niya, nanginginig.
At sinigaw ko ang salitang nagpasabog ng luha sa buong gym:
“MA… IKAW ANG TOTOO KONG KARANGALAN.”
Nagpalakpakan ang buong lugar.
May mga umiyak na magulang.
May mga teacher na tumalikod para hindi makita ang luha nila.
At si Mama?
Tumakbo siya papunta sa akin.
Niyakap niya ako nang mahigpit na parang ayaw na niya akong bitiwan.
“Anak… salamat.
Salamat at hindi nasayang ang mga kamay kong napagod araw-araw.”
At doon ko naramdaman:
Sa dumi at sabon na kumapit sa kamay niya,
nakasulat pala ang buong kinabukasan ko.
ARAL NG ISTORYA
Hindi mahalaga kung gaano kababa ang tingin ng lipunan sa trabaho mo…
kung sa isang puso, ikaw ang pinakamataas.Ang magulang na nagpakapagod para sa pangarap mo —
sila ang tunay na medalya na dapat mong dalhin habambuhay.
