“AYAW NILANG UMUPO SA TABI KO DAHIL ANG NANAY KO TAGALINIS NG CR — PERO NOONG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPAIYAK SA LAHAT.”
Ako si Mira, isang tahimik na estudyante na lumaki sa amoy ng sabon, pawis, at pagod.
Hindi ako lumaking may bagong damit o magarang baon.
Pero araw-araw, dala ko ang pagmamahal ng isang ina na marangal —
si Nanay Belen, ang tagalinis ng CR sa paaralang pinapasukan ko.
Sa kanya, natutunan kong kahit gaano ka pa nasa baba, puwede kang maging marangal.
Pero sa mga kaklase ko, ako raw ay “anak ng marumi.”
ANG BATA NA LAGING MAG-ISA
Grade 1 pa lang ako, alam ko na kung ano ang ibig sabihin ng pagtangi.
Unang araw ng klase, masaya akong pumasok — may lumang bag, at notebook na may tatak ng tindahan sa kanto.
Ngunit nang marinig nila kung sino ang nanay ko, nagsimula ang lahat.
“Siya ‘yung anak ng tagalinis ng CR!”
“Kaya pala amoy sabon!”
“Huwag kayong umupo sa tabi niya, baka may dumi!”
Tawa sila.
At ako, nanahimik lang.
Simula noon, walang gustong umupo sa tabi ko.
Walang gustong tumabi sa akin kahit sa jeep.
Kahit sa field trip, ako laging mag-isa sa upuan.
Tuwing recess, kumakain akong mag-isa sa likod ng canteen, habang pinapanood ko silang nagtatawanan.
Minsan, umiiyak ako.
Pero tuwing uuwi ako, sasalubungin ako ni Nanay, pawisan, may bitbit na mop at timba, at sasabihin:
“Anak, kumain ka na? May niluto akong ginisang sardinas.”
Ngumiti ako kahit may luha pa sa mata ko.
“Salamat po, Nay.”
Hindi ko masabing ako ang pinagtatawanan dahil sa kanya.
Kasi alam kong kung hindi dahil sa kanya, wala ako ro’n.
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANGUNGUTYA
Lumipas ang mga taon.
Elementary, high school — pareho pa rin.
“Anak ng janitress.”
“Amoy sabon.”
“Bakit laging mag-isa?”
Habang sila ay nagreklamo sa assignment, ako ay nag-aaral sa ilalim ng ilaw ng kandila habang si Nanay ay naglalaba at naglilinis ng sahig.
Minsan, naririnig ko siyang huminga nang pagod.
“Anak, ‘wag kang mag-alala. Kapag nakatapos ka, hindi mo na kailangang maranasan ‘to.”
Ngumiti ako, at sa puso ko, binitawan ko ang pangako:
“Balang araw, Nay, ipagmamalaki kita sa harap ng lahat.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Pagkaraan ng labindalawang taon ng pag-iyak, pagtitiis, at pangarap — dumating din ang araw na matagal kong hinintay.
Graduation day.
Punô ang gymnasium ng magulang, guro, at mga estudyante.
May mga bulaklak, camera, at tawanan.
Sa pinakadulo ng upuan, nakita ko si Nanay —
suot ang lumang blouse na may mantsa, at sapatos na halos mapigtal ang tali.
Pero sa akin, siya ang pinakamagandang babae sa araw na ‘yon.
Tinawag ang pangalan ko:
“VALEDICTORIAN — MIRA BELEN SANTOS!”
Tahimik akong lumakad sa entablado.
Naririnig ko pa rin ang mga pabulong:
“Siya ‘yung anak ng tagalinis, ‘di ba?”
“Grabe, siya pa ‘yung top student?”
Ngunit ngayong araw — ako na ang may mikropono.
Ako na ang may pagkakataong magsalita.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Humawak ako sa mikropono.
Tahimik ang buong gym.
Tiningnan ko si Nanay, umiiyak habang nakaupo sa pinakadulo.
“Magandang hapon po sa lahat.
Gusto kong magpasalamat sa lahat ng guro, kaklase, at mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babaeng tinutukso n’yo noon.”
Tahimik.
Walang gumalaw.
“Oo, siya po ‘yung babaeng araw-araw n’yong nakikitang naglilinis ng CR.
Siya ‘yung tinatawanan n’yo, tinutukso n’yo, nilalayuan n’yo.
Pero gusto kong malaman n’yo — habang nilalait n’yo siya, siya naman ay nagtatrabaho para sa kinabukasan ko.”
Lumunok ako, nanginginig ang boses.
“Kung marangal man ako ngayon, dahil po ‘yon sa kanya.
Kasi habang nililinis niya ang sahig ng eskwelahan, nililinis din niya ang pangalan ko.”
Tumahimik ang lahat.
At ilang segundo lang, nagsimula na ang mga hikbi.
Ang mga guro, estudyante, at magulang — lahat umiiyak.
Ang mga kaklase kong tumawa sa akin, nakayuko, umiiyak.
At si Nanay, nakangiti habang tumutulo ang luha.
Pagkababa ko ng entablado, lumapit ako sa kanya, kinuha ang medalya, at isinuot sa leeg niya.
“Nay, para sa inyo po ‘to.”
Hawak niya ang medalya, nanginginig.
“Anak, pinaiyak mo sila.”
Ngumiti ako, umiiyak din.
“Hindi po ako, Nay. Ang katotohanan po ang nagpaiyak sa kanila.”
ANG INA NA PINAKAMALINIS ANG PUSO
Ngayon, ako na ang guro sa paaralang iyon.
At tuwing may batang nilalait dahil mahirap, sinasabi ko:
“Hindi nakakahiya ang pagiging tagalinis ng CR.
Ang nakakahiya ay ang pagtawa sa taong nagtatrabaho nang marangal.”
At tuwing pumapasok si Nanay sa paaralan, dala pa rin ang mop at timba, lahat ng estudyante ay bumabati sa kanya nang may galang.
“Magandang umaga po, Nanay Belen!”
At ako, nakatayo sa gilid, nakangiti habang nakatingin sa kanya.
“Nay, nilinis n’yo hindi lang ang sahig ng eskwelahan… kundi ang puso ng lahat ng estudyante dito.”
