“ARAW-ARAW SIYANG NAGHUHUGAS NG PLATO PARA MABUHAY KAMI — PERO NOONG GRADUATION, ANG SINABI KO SA HARAP NG LAHAT ANG NAGPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN.”
Ang pangalan ko ay Lyn, 43 taong gulang, isang ina na hindi nakapagtapos ng high school.
Araw-araw akong gumigising ng alas-singko ng umaga — hindi para mag-ayos o magtrabaho sa opisina, kundi para maghugas ng plato sa isang maliit na karinderya sa kanto.
Bitbit ko ang timba, tabo, at sabong murang klase — kasama ang pagod, at pag-asang hindi kailanman nawawala:
ang pag-asang makatapos ang anak kong si Rhea.
ANG MUNDONG MABIGAT PERO KAILANGANG TAWIRIN
Habang naglalakad ako papunta sa karinderya, ramdam ko ang bawat bato sa daan.
Mainit, maingay, at mabigat ang amoy ng mantika at sabong bumabalot sa paligid.
Pero sa isip ko, isa lang ang paulit-ulit kong sinasabi:
“Para kay Rhea ‘to. Para sa kanya lahat.”
Sa karinderya, ako ang tagalinis, taga-hugas, at minsan taga-luto.
Habang kumakain ang mga customer, ako’y nakayuko, nagkukuskos ng plato, habang ang tubig na may grasa ay dumadaloy sa kamay kong may mga kalyo.
Minsan, tinatawanan ako ng ibang empleyado.
“Ate Lyn, ilang taon ka na dito? Hindi ka pa napo-promote?”
Ngumiti lang ako.
“Hindi ako naghahangad ng promotion. Ang pangarap ko, diploma ng anak ko.”
At sa tuwing uuwi ako, madalas gabi na.
Tahimik kong binubuksan ang pintuan ng maliit naming kwarto — at nandoon si Rhea, nag-aaral sa ilalim ng dilaw na bombilya.
“Nay, kumain na po ba kayo?”
“Hindi pa, anak. Pero sige lang, mag-aral ka. ‘Yan lang ang puhunan mo sa buhay.”
ANG MGA SALITANG MAS MASAKIT KAYSA SA SABON
Sa paaralan, madalas kong naririnig mula kay Rhea ang mga salitang parang kutsilyo.
“Nay, tinutukso po ako ng mga kaklase ko.”
“Bakit daw po?”
“Kasi daw, hugas-plato lang daw po kayo. Sabi nila, amoy mantika raw ako.”
Napatigil ako.
Pinahid ko ang kamay kong basa ng sabon at hinawakan ang mukha niya.
“Anak, oo, hugas-plato lang si Nanay mo.
Pero tandaan mo — mas marangal ang kamay na naghuhugas kaysa sa bibig na marumi sa panghuhusga.”
Ngumiti siya at tumango.
At mula noon, mas lalo siyang nagsikap.
Habang ako ay naghuhugas ng plato, siya naman ay nag-aaral nang walang kapaguran.
ANG ARAW NG GRADUATION
Pagkalipas ng maraming taon ng pawis, pagod, at luha — dumating din ang araw ng graduation ni Rhea.
Maaga akong pumunta sa eskwelahan, suot ang lumang bestida na hiniram ko pa sa kapitbahay.
Bitbit ko ang maliit na cellphone kong may basag na screen, handang kunan ng litrato ang anak kong pinagpaguran ko ng buong buhay.
Habang nasa gymnasium, naririnig ko ang mga magulang na nagkukuwentuhan:
“Engineer ang tatay niyan.”
“Manager naman ‘yung nanay niyan.”
Tahimik lang ako.
Nasa pinakadulo ako ng upuan, pero masaya na ako — kasi nandiyan ako.
Tinawag ang pangalan ng anak ko:
“VALEDICTORIAN — RHEA MENDOZA!”
Tumayo siya, nakasuot ng toga, umiiyak, at tumingin sa akin.
At sa sandaling iyon, nakalimutan ko lahat ng pagod, lahat ng sakit.
Ang batang minahal ko ng higit pa sa sarili ko, naroon na sa entablado — taas-noo, may medalya.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Humawak siya sa mikropono, nanginginig.
Tahimik ang buong gymnasium.
“Magandang hapon po sa lahat.
Gusto kong pasalamatan ang mga guro, mga kaklase, at mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babae na marahil, walang nakapansin.”
Tahimik.
Walang kumilos.
“Oo, siya po ‘yung babaeng araw-araw naglalakad papunta sa karinderya para maghugas ng plato.
Siya ‘yung babaeng sinasabing mabaho, marumi, at walang pinag-aralan.
Pero gusto kong sabihin sa inyo — habang nilalait n’yo siya, siya naman ay gumagawa ng paraan para mapunta ako rito.”
Narinig ko na ang unang paghikbi mula sa gilid.
Tumingin siya sa akin, umiiyak.
“Kung hugas-plato man ang trabaho niya,
‘yung mga plato pong ‘yon ang nagbigay sa akin ng kinabukasan.
At kung marangal man ako ngayon,
dahil ‘yon sa maruming kamay niyang mas malinis pa sa puso ng iba.”
At doon, nagsimulang umiyak ang lahat.
Ang mga guro, estudyante, at mga magulang — lahat nakatayo, pumapalakpak, umiiyak.
Lumapit siya sa akin, kinuha ang medalya, at isinuot sa leeg ko.
“Nay, para sa inyo po ‘to.
Dahil kung hindi kayo naghugas ng plato, hindi ako nakarating dito.”
Niyakap ko siya, humahagulgol.
“Anak, salamat. Sulit ang bawat sabon, bawat sugat, bawat gabi ng pagod.”
ANG INANG PINAKAMALINIS ANG KAMAY
Ngayon, si Rhea ay guro na rin.
At sa tuwing dumadaan ako sa eskwelahan, dala pa rin ang supot ng pagkain, maririnig ko ang mga estudyante niyang nagsasabi:
“Siya ‘yung anak ng hugas-plato. Ang bait niya.”
Ngumiti ako, tumingala sa langit, at bumulong:
“Salamat, Panginoon. Hindi nasayang ang mga kamay kong hindi huminto sa pagkuskos.”
At sa tuwing humahawak ako ng plato, hindi ko na ito tinitingnan bilang trabaho —
tinitingnan ko ito bilang simbulo ng sakripisyo at pagmamahal ng isang ina.
