“ANAK NG BULAG NA TINDERA NG GULAY — PINAGTAWANAN, INIWASAN, AT MINAMALIIT NG LAHAT… PERO SA ARAW NG GRADUATION, ISANG LINYA LANG MULA SA KANYA ANG NAGPATAHIMIK AT NAGPAIYAK SA BUONG PAARALAN.”
Ang pangalan ko ay Rico, anak ng isang tindera ng gulay sa palengke — si Nanay Luz, ang babaeng kilala sa aming barangay bilang ang “bulag na masayahin.”
Araw-araw, kahit di nakakakita, siya pa rin ang unang nagigising.
Inaabot ang mga gulay, inaamoy kung bago pa, at marahang inaayos ang mga ito sa harap ng aming maliit na puwesto.
“Anak, pakiayos nga ‘yung talong sa kanan, at ‘yung okra sa kaliwa.”
“Opo, Nay.”
At kahit di niya ako nakikita, palagi niyang nararamdaman ang bawat lungkot ko.
Ang bawat hinga kong mabigat, parang naririnig ng puso niyang walang mata pero puno ng pag-ibig.
ANG BATA SA PALENGKE
Simula kinder, alam kong iba ako.
Habang ang ibang bata ay hinahatid ng magulang sa kotse, ako ay naglalakad — amoy palengke, may mantsa ng lupa sa uniporme, at may baong kamatis sa plastic.
At kapag nalaman ng mga kaklase ko kung sino ang nanay ko, nagsisimula ang mga tawa.
“Uy, anak ng bulag!”
“Kaya pala hindi mo nakikita ang sagot, kasi pareho kayo ni nanay mo!”
“Baka gulay din utak mo!”
Masakit.
Pero wala akong masabi.
Kahit gusto kong ipagtanggol si Mama, natatakot akong lalo nilang pagtawanan.
Tuwing recess, mag-isa akong kumakain sa gilid ng court.
Walang gustong umupo sa tabi ko.
Walang gustong tumulong kapag group project.
At minsan, narinig ko pa ang guro kong bulong sa isa pang teacher:
“Sayang ‘yung bata… matalino, pero mahirap.”
Mas lalo akong nagsikap.
Kasi kung hindi ko sila mapapatahimik sa salita, mapapatahimik ko sila sa tagumpay.
ANG MGA GABI SA PALENGKE
Pag-uwi, tumutulong ako kay Mama.
Ako ang nagbubuhat ng sako ng ampalaya, ako ang nag-aayos ng sukli, at ako rin ang nagkukwenta.
Kapag wala nang tao, nakaupo kami sa bangketa, kumakain ng kanin at tuyo.
“Anak,” sabi ni Mama, “huwag mong ikahiya ang palengke.
Dito tayo kumakain, dito rin ako kumukuha ng lakas.”
“Pero Nay,” tanong ko minsan, “hindi n’yo ba gusto makakita ulit?”
“Hindi ko kailangang makakita, anak. Kasi sa boses mo, nakikita ko na ang mundo.”
At doon ako laging napapaiyak.
Kasi kahit mahirap kami, parang kayamanan si Mama.
ANG PAGLALAKBAY NG LABINGDALAWANG TAON
Labindalawang taon akong pinagtawanan, pero labindalawang taon din akong nag-aral nang buong puso.
Walang tutor, walang gadgets, walang review center — pero may panalangin, at may dahilan.
Tuwing nagkukumpuni si Mama ng mga supot ng gulay, sinasabi niya:
“Anak, kapag napagod ka, isipin mo na hindi mo lang tinatapos ang pag-aaral mo — tinatapos mo rin ‘yung pangmamata nila sa’tin.”
Kaya kahit ilang beses akong gustong sumuko, pinipilit kong bumangon.
Kasi gusto kong ipakita sa kanila na ang anak ng bulag ay kayang magpaliwanag sa mundo.
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw na pinakahihintay ko.
Naka-toga ako, nanginginig ang kamay habang hinahanap si Mama sa loob ng gym.
Naroon siya — naka-puting bestida, nakaupo sa dulo, nakahawak sa baston, nakangiti sa kawalan.
Nang tawagin ang pangalan ko:
“With highest honors… Rico Dela Cruz!”
Tahimik ang buong lugar.
Maraming nagulat — ang anak ng tindera ng gulay, ang batang walang kaibigan, siya pala ang valedictorian.
Umakyat ako sa entablado, kinuha ang diploma, at humawak sa mikropono.
Tahimik ang lahat.
Ang dating mga tumatawa, nakatingin lang, parang hindi makahinga.
ANG TALUMPATI NA NAGPAIYAK SA LAHAT
“Alam ko pong marami sa inyo ang nagtaka kung bakit ako narito ngayon.
Kasi sa loob ng labindalawang taon, tanging isa lang po ang nakita n’yo sa akin — anak ng bulag na tindera ng gulay.”
Tahimik ang buong gymnasium.
Narinig ko pa ang impit na hikbi ng guro ko sa likod.
“Tama po kayo. Anak nga ako ng bulag. Pero kahit hindi siya nakakakita, siya ang nagturo sa’kin kung paano tumingin nang may puso.”
Lumingon ako sa dulo, kung nasaan si Mama.
“Nanay, ito para sa inyo. Hindi niyo man nakita kung paano ako lumakad sa entablado, pero alam kong naririnig n’yo kung gaano karaming puso ang tumitibok para sa inyo.”
At doon, lahat ng estudyante, lahat ng guro, lahat ng magulang — napaluha.
Pumalakpak sila, tumayo, at sabay-sabay na sumigaw:
“Mabuhay si Nanay Luz!”
Umakyat ako sa audience, hinawakan ko ang kamay ni Mama, at isinabit ang medalya sa leeg niya.
“Nay, ‘yung mga bulaklak ng repolyo natin dati, mas maganda pa pala ‘to.”
Ngumiti siya, tinapik ang pisngi ko.
“Anak… kahit hindi kita nakikita, alam kong angkin mo na ang pinakamagandang mukha — ‘yung mukha ng anak na marangal.”
EPILOGO
Pagkatapos ng ilang taon, naging teacher ako sa parehong paaralan kung saan ako minsang pinagtawanan.
Tuwing may estudyanteng umiiyak dahil sa pang-aasar, sinasabi ko:
“Ang kahirapan ay hindi sakit. Ang kahihiyan ay hindi sa trabaho ng magulang mo, kundi sa puso ng taong humahatol.”
At sa bawat graduation, lagi kong sinasabi ang parehong linya —
ang linya na nagpatahimik at nagpaiyak sa buong paaralan:
“Ang mga mata ng aking ina ay bulag — pero ang puso niya, ‘yon ang ilaw na nagpatapos sa akin.”
