“INIWAN NIYA ANG NANAY NIYANG MATANDA PARA SA SARILING PANGARAP — PERO NANG MAGSISI SIYA AT BUMALIK, ANG NAGHINTAY NA LANG SA KANYA AY ISANG LUMANG DIARY.”
Madilim ang langit nang bumaba si Arman sa jeep.
May dala siyang maliit na bag at bulaklak sa kamay.
Pagkatapos ng sampung taon sa Maynila,
bumalik siya sa probinsya —
sa bahay na matagal na niyang hindi tinawag na bahay.
Bumalik siya hindi dahil gusto niya…
kundi dahil sa isang tawag mula sa kapatid:
“Kuya… wala na si Nanay.”
At mula noon, tahimik ang lahat.
ANG PAGLAYO
Si Arman ay panganay sa tatlong magkakapatid.
Lumaki silang mahirap — isang silid, isang mesa, at isang nanay na halos hindi natutulog.
Si Aling Cora, isang labandera na kahit laging pagod,
ay laging may ngiti kapag uuwi ang mga anak.
Ngunit si Arman,
palaging mainitin ang ulo.
Palaging galit kapag inaabutan ng kaning lamig o damit na luma.
“Nanay, bakit ganito lagi? Ayokong mabuhay sa kahirapan!”
Ngumiti lang si Aling Cora.
“Pasensiya na, anak. Darating din ang araw—”
“Hindi ko na hihintayin ‘yung araw na ‘yon! Aalis ako!”
At totoo nga —
isang umaga, iniwan niya ang bahay,
dala lang ang ilang damit at pangakong “babalikan ko kayo pag mayaman na ako.”
Pero sampung taon ang lumipas…
hindi siya bumalik.
ANG PAGBABALIK
Nang dumating si Arman, sira na ang gate.
Ang mga halaman tuyot na,
at ang bahay — tahimik.
Walang sumalubong sa kanya.
Sa mesa, may nakapatong na lumang sobre.
Nakasulat: “Para kay Arman.”
Binuksan niya ito, nanginginig ang kamay.
Sa loob, may maliit na susi at isang piraso ng papel:
“Anak, kung sakaling bumalik ka, nasa aparador sa kwarto mo ang mga araw na hindi kita nakita.”
Hindi niya maintindihan.
Pumasok siya sa lumang kwarto,
at sa ilalim ng aparador, may kahon na puno ng alikabok.
Binuksan niya —
at nakita niya ang isang lumang notebook.
Ang takip, halos mapunit na.
Pero sa unang pahina, nakasulat:
“Mga Araw Kasama si Arman.”
ANG DIARY NG ISANG INA
Binasa niya ang unang pahina.
“Araw 1: Umalis si Arman ngayong umaga.
Hindi man siya lumingon, gusto ko pa rin siyang pagpalain.”
“Araw 100: Hindi pa rin siya tumatawag.
Pero okay lang. Baka busy sa trabaho.
Ipinagdasal ko siya ngayong gabi.”
“Araw 365: Isang taon na mula nang umalis si Arman.
Naalala ko ‘yung tawa niya habang kumakain ng tuyo.
Sana, masarap ang kinakain niya ngayon.”
Habang binabasa niya, nanginginig ang mga kamay niya.
Bawat linya — parang karayom sa puso niya.
“Araw 2,345: Nagtanong si Aling Belen kung bakit di na bumabalik si Arman.
Sabi ko, busy lang siya.
Pero totoo, hindi ko alam.
Pero gusto ko pa rin maniwala na babalik siya.”
Tumulo ang luha ni Arman.
Lumuhod siya, yakap ang lumang notebook.
At sa huling pahina, naroon ang mga salitang
magpapabagsak sa kanya nang tuluyan:
“Araw 3,650:
Tatlong taon na mula nang huli ko siyang makita.
Kung sakaling di na ako abutan ni Arman,
sana malaman niya — araw-araw, mahal ko pa rin siya.”
Sa tabi ng pahina,
may isang maliit na larawan —
larawan niya bilang bata,
yakap ni Nanay, parehong nakangiti.
ANG KATAHIMIKANG WALANG KATUMBAS
Umupo si Arman sa sahig.
Luha ang bumabagsak sa diary.
“Ma… patawad.
Hindi ko man lang nasabi kung gaano kita kamahal.”
Lumapit ang kapatid niya.
“Kuya, araw-araw niyang hinahanap ka.
Kahit mahina na siya, lagi niyang sinasabing ‘babalik si Arman.’”
Niyakap niya ang notebook.
Ang mga pahina nito, amoy sabon, amoy pawis — amoy Nanay.
ANG PANGAKO SA LABING-LIMANG PUNTOD
Kinabukasan, pumunta siya sa sementeryo.
Tahimik, malamig, at puno ng hangin ng pagsisisi.
Lumuhod siya sa puntod ni Aling Cora, inilapag ang bulaklak,
at marahang binasa ang huling sulat.
“Ma, bumalik na po ako.
Huli na, oo. Pero gusto kong malaman mo —
sa lahat ng tagumpay na nakuha ko sa Maynila,
wala ni isa roon ang kayang tumumbas sa yakap mo.”
Ipinatong niya ang diary sa tabi ng puntod.
“Ngayon, ako naman ang magsusulat, Ma.
Bawat araw, isusulat ko kung gaano mo ako binago.
Hindi bilang anak ng dating lumayas…
kundi bilang anak ng inang minahal ako kahit wala akong pagmamahal na naibalik.”
EPILOGO
Lumipas ang mga taon.
Si Arman, ngayon ay nagtayo ng maliit na home for the elderly sa bayan.
Sa pintuan ng bahay, nakapaskil ang karatulang may nakasulat:
“Tahanan ni Cora — Para sa mga Inang Hindi Pinabalikan.”
At sa bawat gabing dumadalaw siya roon,
lagi niyang binubulong bago matulog:
“Ma, kung nasaan ka man ngayon…
babalikan kita araw-araw —
sa bawat mabuting bagay na ginagawa ko.”
