“MAY TATAY AKONG NAMUMULOT NG BASURA — KAYA LABING-DALAWANG TAON AKONG NILAYUAN AT NILAIT NG MGA KAKLASE KO, PERO ISANG SALITA KO SA GRADUATION ANG NAGPAIYAK SA BUONG PAARALAN.”
Ako si Jomar, 18 anyos, anak ng isang lalaki na buong buhay ay namulot ng basura para lang may makain kami araw-araw.
Sa loob ng labing-dalawang taon ng pag-aaral ko, wala akong ibang kinatatakutan kundi ang tanong na iyon na paulit-ulit kong naririnig sa klase:
“Ano ang trabaho ng tatay mo?”
Kada marinig ko ‘yon, gusto kong lumubog sa sahig.
Hindi dahil nahihiya akong may tatay, kundi dahil alam kong kapag sinabi ko ang totoo — tatawanan nila ako.
ANG MGA TAWA SA SILID-ARALAN
Elementary pa lang ako, nilalayuan na ako ng mga kaklase ko.
Tuwing ihahatid ako ni Tatay sa paaralan, nakakarinig ako ng mga bulungan:
“Ang baho!”
“Si Jomar, anak ng basurero!”
Tinitingnan nila ang maruming damit ni Tatay, ang kalawanging kariton, at ang pawis sa noo niya.
Pero kahit ganoon, si Tatay palaging nakangiti habang kumakaway sa akin.
“Mag-aral kang mabuti, anak!”
“Oo, Tay…” sagot ko, kahit gusto kong sabihing huwag na siyang maghatid.
Naiinis ako sa sarili ko.
Naiinis ako dahil nahihiya ako sa taong nagsasakripisyo para sa akin.
ANG MGA TAON NG PAG-IWAS
High school na ako, pero hindi pa rin nagbago.
Hindi ko na pinapunta si Tatay sa school.
Sabi ko sa kanya, “May service na po kami,” kahit nilalakad ko lang araw-araw.
Isang araw, nakita kong dumaan siya sa harap ng school, may dalang sako ng bote.
Narinig ko ang isa sa mga kaklase ko:
“Uy, ‘di ba ‘yan ‘yung tatay ni Jomar?”
“Totoo? Basurero pala ‘yon!”
At doon, sumabog ang tawanan.
Gusto kong sumigaw. Gusto kong tumakbo.
Pero ginawa ko lang ang tanging bagay na kaya kong gawin noon —
tumalikod at nagkunwaring hindi ko siya kilala.
Pag-uwi ko, nakita kong nakahanda na ang pagkain sa lamesa.
Nakangiti pa rin si Tatay.
“Anak, may ulam tayo, oh. May nakuhang hotdog kanina, buo pa.”
Hindi ko kinaya.
“Tay, tigilan niyo na nga ‘yang pagpunta sa school! Nakakahiya po!”
Natigilan siya.
Ngumiti pa rin, pero kita ko ang sakit sa mata niya.
“Pasensya na, anak. Akala ko matutuwa ka lang makita ako.”
At doon, napaluhod ako sa guilt.
ANG GRADUATION DAY
Lumipas ang panahon.
Kahit gaano kahirap, nakatapos ako ng senior high.
Si Tatay, kahit laging pagod, hindi nakaligtaang mag-ipon para lang may baon ako.
Dumating ang araw ng graduation.
Sinabi ko kay Tatay,
“Tay, huwag na kayong pumunta, ha? Wala naman kayong damit.”
Tahimik siya, tapos ngumiti.
“Sige, anak. Dito na lang ako. Pero alam mo, kahit hindi ako nando’n, nandiyan ako sa dasal mo.”
Sa araw ng graduation, puno ang gym.
Ang mga kaklase ko, may magagarang magulang — naka-barong, naka-bestida, may bulaklak at camera.
Ako, mag-isa.
Habang tinatawag ang mga pangalan, narinig ko:
“Valedictorian — Jomar Dela Cruz.”
Napatigil ako.
Narinig kong nagsigawan ang mga tao.
Lumakad ako papunta sa stage, nanginginig, habang nakikita ko ang bawat taong nanlait sa akin.
At sa gitna ng liwanag ng spotlight,
nakita ko — si Tatay.
Nakatayo sa dulo ng pinto, pawisan, nakasuot ng lumang t-shirt, at may dalang plastic na bulaklak.
Nakangiti siya, nakataas ang kamay, parang sinasabi,
“Anak, kaya mo ‘yan.”
ANG TALUMPATI NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Kinuha ko ang mikropono.
Tahimik ang lahat.
“Maraming salamat sa karangalang ito…
Pero ang totoo, hindi ako ang tunay na karapat-dapat sa medalya na ‘to.”
Tumigil ako, huminga nang malalim.
“Alam niyo ba kung sino ang nagpaaral sa akin?
Hindi abogado, hindi doktor, hindi negosyante —
kundi isang basurero.”
Gulat ang lahat.
May narinig akong mga bulungan, pero tinuloy ko:
“Oo, basurero ang tatay ko.
Pero sa kamay niyang marumi, ako natutong maging malinis sa puso.
Sa pawis niyang amoy tambakan, ako natutong pahalagahan ang trabaho.
At sa mata niyang pagod, ako nakakita ng pag-asa.”
Pinahid ko ang luha ko at lumingon kay Tatay.
“Tay, kung naririnig niyo ‘to…
Hindi ko na kayo ikahihiya.
Kasi ngayon, ako ang proud na anak ng basurero.”
Pagkatapos kong sabihin ‘yon, tumayo ang buong auditorium.
May mga umiiyak, may mga pumalakpak, at si Tatay —
tumakbo papunta sa harap, niyakap ako nang mahigpit.
“Anak,” sabi niya, umiiyak, “ngayon lang ako umiyak sa tuwa. Hindi ko akalaing ganito ka kagaling.”
“Tay… kung wala kayo, wala ako rito.”
EPILOGO
Ngayon, isa na akong public school teacher.
At sa bawat estudyanteng nahihiya sa magulang nila, lagi kong sinasabi:
“Huwag mong sukatin ang halaga ng magulang mo sa damit nila, kundi sa pawis na nilaan nila para sa’yo.”
Sa classroom ko, may nakasabit na litrato naming mag-ama — siya, nakasabit pa rin ang lumang sombrero ng basurero.
At sa ilalim nito, nakasulat:
“Ang dumi ay lumilipas, pero ang sakripisyo — walang hanggan.”
