PINAGTAWANAN NILA AKO DAHIL ANG NANAY KO LABANDERA AT ANG TATAY KO RUMARAKET SA KALSADA — PERO NANG ARAW NG GRADUATION, SILA ANG NAPAYUKO SA HIYA.
Ang pangalan ko ay Mico.
Lumaki ako sa simpleng tahanan sa likod ng laundry shop ni Aling Tess, ang nanay kong labandera.
Araw-araw, gigising siya ng alas-kuwatro ng madaling-araw para maglaba, habang si Papa naman ay pumapasada ng pedicab sa gilid ng eskinita.
Hindi kami mayaman.
Pero kahit gano’n, lagi kong naririnig kay Papa:
“Anak, hindi kahihiyan ang trabahong marangal.”
At kay Mama naman:
“Mas mabuting marumi ang kamay sa sabon kaysa marumi ang budhi.”
Pero sa eskwelahan — hindi gano’n ang tingin ng mga tao.
ANG MGA TAWANAN SA SILID
Simula elementary, sanay na ako sa tawanan.
Tuwing magpapasahan ng projects, may mga maririnig akong bulong:
“Uy, amoy sabon na labandera.”
“’Yan ‘yung anak ng tagalaba, ‘di ba?”
“Si Papa niya ‘yung nag-aalok ng tricycle sa tapat ng school.”
Minsan, habang naglilinis ako ng mesa, narinig kong sabi ng kaklase kong si Rina:
“Kawawa naman siya, siguro kahit baon hinihingi pa sa pamasahe ng tatay niya.”
Tinawanan ng grupo nila.
Ako, ngumiti lang.
Pero pag-uwi ko, doon ako umiyak.
Hindi dahil nasaktan ako — kundi dahil nahihiya ako sa sarili kong pamilya.
At iyon ang pinakamasakit.
ANG MGA GABI NG KATAHIMIKAN
Pag-uwi ko, palaging si Mama ang una kong makikita.
Basang-basa ang kamay, nangingitim ang kuko, pero nakangiti.
“Anak, kumain ka na. Niluto ko ‘yung paborito mong adobong baboy.”
Tinitigan ko siya.
Gusto kong sabihing, “Ma, pagod ka na, tama na.”
Pero hindi ko kaya.
Kasi alam kong sa bawat laba niya, doon galing ang baon ko.
Si Papa naman, uuwi ng hatinggabi, pawisan, amoy alikabok.
Pagdating niya, uupo lang sa gilid ng kama at ngingitian ako.
“Anak, pasensiya ka na ha, ‘di ako nakabili ng bagong bag. Pero ayusin natin ‘yung luma mo.”
At sa bawat simpleng ngiti nilang dalawa,
unti-unti kong naintindihan:
hindi ko kailanman dapat ikahiya ang mga taong nagtatrabaho nang tapat.
ANG PANGAKO
Mula noon, nagbago ako.
Hindi na ako nagtatago sa likod ng hiya.
Lalo akong nagsikap.
Nag-aral akong mabuti — kahit luma ang sapatos, kahit punit ang strap ng bag, kahit tawanan pa ako.
Tuwing may tumatawa, sinasabi ko sa sarili ko:
“Tatawanan ko rin ‘yan balang araw — hindi sa galit, kundi sa tagumpay.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Dumating ang araw na pinakahihintay ko.
Graduation.
Luma ang polo, hiram lang ang sapatos, at ang toga ko — pinlantsa ni Mama hanggang tatlong beses para lang magmukhang bago.
Habang naghihintay ako sa stage, narinig ko ulit ang mga dati kong kaklase.
“Si Mico? Siguro average lang ‘yan.”
“Oo nga, anak lang naman ‘yan ng labandera at pedicab driver, ano pa bang aasahan mo?”
Ngunit nang tawagin ang pangalan ko,
“VALEDICTORIAN: MICO RAMIREZ.”
Tahimik ang buong hall.
Habang umaakyat ako sa entablado, nakita ko sina Mama at Papa sa likod —
si Mama, nanginginig pa rin ang kamay sa sabon, si Papa, suot ang lumang barong na hiniram sa kapitbahay.
Pareho silang umiiyak.
Pag-akyat ko, huminga ako nang malalim at nagsalita:
“Hindi ko kailanman ikinahiya na ang nanay ko ay labandera,
at ang tatay ko ay pedicab driver.
Kasi kung hindi dahil sa mga kamay nilang marurumi,
hindi ko mararating ang entabladong ito.”
Tumahimik ang lahat.
May mga umiiyak.
At doon ko nakita — ang mga dati kong kaklase na minsang tumawa sa akin, ngayon, sila na ang nakayuko.
EPILOGO
Makaraan ang ilang taon, naging engineer ako sa isang malaking kompanya.
Ngayon, tuwing dumadaan ako sa lumang palengke,
nakikita ko pa rin si Mama na naglalaba para sa ilang kapitbahay —
pero ngayon, ako na ang nagdadala ng sabon.
“Ma, huwag ka nang maglaba. Ako na bahala.”
Ngumiti siya.
“Hindi anak, masaya ako rito. Dito ko kayo napalaki.”
Si Papa naman, hindi na pumapasada.
Pero tuwing may dumaraan na pedicab,
lagi niyang sinasabi:
“Diyan nagsimula ang anak ko. Hindi siya nahiya sa’min — at ‘yun ang pinakamatayog na pangarap kong natupad.”
