“GABI-GABI, NAGLALAGAY SIYA NG ISANG PINGGAN NG KANIN SA MESA PARA SA ASAWANG NASA TRABAHO — PERO NANG LIMANG TAON NA ITONG PATAY, HINDI PA RIN NIYA TINIGIL. ANG DAHILAN NIYA? ‘BAKA UMUWI SIYA, AYOKONG GUTOM SIYA.’”
Si Aling Liza, animnapu’t dalawang taong gulang, ay kilala sa kanilang barangay bilang ang babaeng laging may ekstra pinggan sa hapag.
Gabi-gabi, tuwing alas-sais, sabay-sabay silang mag-anak na kumakain — siya, ang anak niyang si Mila, at ang dalawang apo.
Ngunit sa dulo ng lamesa, may isang pinggan at basong hindi kailanman ginagalaw.
Laging may kanin, ulam, at isang basong tubig.
“Nay, hindi pa rin po ba natin tatanggalin ‘yan?” tanong ni Mila minsan, habang nakatingin sa pinggan.
“Hindi, anak,” mahinahon niyang sagot. “Baka magutom siya pag-uwi.”
Tahimik si Mila.
Alam niyang ang tinutukoy ng ina ay si Mang Ben, ang ama niyang namatay limang taon na ang nakalipas —
isang drayber na nasawi sa aksidente sa daan habang pauwi galing trabaho.
ANG SIMULA NG RITWAL
Noong unang taon matapos ang libing, si Aling Liza ay halos hindi makakain.
Araw-araw, nakatingin lang siya sa pinto, hinihintay ang asawa niyang hindi na babalik.
Isang gabi, habang kumakain sila, bigla niyang inihanda ang isang pinggan at nagsandok ng kanin.
“Para kay Ben.”
Akala ni Mila, pansamantala lang iyon.
Pero kinabukasan, ganun ulit.
At sa mga sumunod pang gabi — pareho pa rin.
Laging may isang ekstrang pinggan sa mesa, laging para kay Tatay Ben.
Minsan, tuwing gabi, maririnig si Aling Liza na bumubulong:
“Ben… umuwi ka na, ha? Mainit pa ‘yung ulam mo.”
ANG MGA TAONG NAG-AKALA
May mga kapitbahay na nagtataka, minsan pinagtatawanan pa siya.
“Si Aling Liza, baliw na yata. Pinagluluto pa rin ang patay!”
“Hindi pa maka-move on. Sayang, maganda pa sana, kaso sira na ulo.”
Ngunit hindi sumasagot si Aling Liza.
Ngumiti lang siya, at tuwing umuulan, mas pinapainit pa niya ang ulam sa mesa.
“Lagi kasing umuulan nung gabing nawala siya,” paliwanag niya kay Mila.
“Ayokong maramdaman niyang malamig.”
ANG ALAALA NG PAGMAMAHAL
Isang gabi, umupo si Mila sa tabi ng ina.
Tahimik lang silang dalawa habang kumakain.
Nagtanong siya, mahinahon, parang bata.
“Nay… bakit po kayo ganun kay Tatay? Hindi ba kayo napapagod maghintay?”
Ngumiti si Aling Liza, pero namumungay ang mata.
“Anak, kapag minahal mo ang isang tao nang totoo, hindi ka napapagod maghintay — kasi hindi mo nararamdaman na wala siya.
Parang nandiyan pa rin siya sa tabi mo, tumatawa, kumakain, kumakaway.
At kung sakaling bumalik siya kahit isang gabi lang, gusto ko sanang maramdaman niyang… hindi siya nawala.”
Niyakap ni Mila ang ina.
At sa unang pagkakataon, naiintindihan niya kung bakit ganoon na lang ang pagmamahal ng isang babae na minsang nagmahal nang buong puso.
ANG ARAW NG PAGKILALA
Isang araw, tinawagan si Mila ng kanilang barangay captain.
“Mila, gusto ka naming imbitahan sa programa bukas.
Ipaparangal namin ang mga asawa ng mga drayber na namatay habang nagtatrabaho.”
Dinala niya ang ina sa seremonya.
Sa entablado, binanggit ang pangalan ni Ben Santos, at iniabot sa kanila ang isang medalya at sertipiko ng “Pagpapakasakit at Katapatan.”
Habang hawak ni Aling Liza ang medalya, tumingin siya sa langit at ngumiti.
“Narinig mo ‘yon, Ben? Sabi ko naman sa’yo, kahit wala ka, proud pa rin ako sa’yo.”
At nang umuwi sila, kagaya ng dati, naghain siya ng pagkain sa mesa.
Pero ngayon, may medalya na sa tabi ng plato.
Wala na ang kanin, wala na ang ulam — pero nandoon pa rin ang puwang sa mesa,
ang puwang na puno ng pag-ibig, hindi ng kawalan.
ANG HULING GABI
Lumipas ang ilang taon.
Matanda na si Aling Liza, mahina na ang katawan.
Isang gabi, pinilit niyang bumangon at ihanda ang hapunan.
“Nay, ako na po,” sabi ni Mila.
“Hindi, anak. Huling beses ko nang maghahain para sa kanya.”
Nilagay niya ang pinggan, at tumingin sa pintuan.
Tahimik. Mahangin.
Ngunit tila may aninong pumasok, at ang kurtina ay marahang gumalaw.
Ngumiti siya.
“Ben… salamat, ha. Hindi mo ako pinagod sa paghihintay.”
Kinabukasan, natagpuan siya ni Mila — nakaupo sa mesa, nakangiti, at hawak pa rin ang medalya.
At sa tabi niya, nakahain pa rin ang isang pinggan ng kanin — mainit pa, parang kakahain lang.
ANG PUSONG HINDI NAGLALAHO
Ngayon, taon-taon, tuwing anibersaryo ng pagkamatay ni Aling Liza, ginagawa ni Mila ang parehong bagay.
Tuwing gabi, naglalagay siya ng isang pinggan sa dulo ng mesa — hindi lang para kay Tatay Ben, kundi para sa ina niyang minahal nang higit pa sa buhay.
At kapag tinatanong ng mga anak niya kung bakit niya iyon ginagawa,
ngumiti lang siya at sasabihin:
“Kasi, anak… may mga pag-ibig na kahit kamatayan, hindi kayang alisin sa hapag.”
