“INIWASAN NILA AKO DAHIL ANG NANAY KO NAGTITINDA NG GULAY SA BANGKETA — PERO NOONG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPAIYAK SA LAHAT NG NASA LOOB NG GYM.”
Ako si Mia, anak ng tindera ng gulay sa gilid ng palengke.
Habang ang mga kaklase ko ay sinusundo ng magarang kotse, ako naman ay hinihintay ni Nanay Loring sa labas ng eskwelahan — pawisan, may dalang bayong ng kangkong at kamatis, at laging may ngiting puno ng pagod at pagmamahal.
Bata pa lang ako, alam ko na kung ano ang kahulugan ng salitang “mahina.”
Kasi sa mundo namin, kapag mahirap ka, hindi ka lang nagugutom — minamaliit ka rin.
ANG MGA TAWANG HINDI KO MALIMUTAN
Grade 2 ako noon, unang beses kong nadama kung gaano kasakit ang mapahiya dahil sa trabaho ng magulang mo.
Tanghali noon, habang naglilinis ako ng mesa sa silid-aralan, may sumilip na kaklase.
“Uy, si Nanay mo nasa labas oh, nagtitinda ng gulay! Haha!”
Nagtilian ang iba.
“Tingnan n’yo, may dalang bayong sa tapat ng gate! Si Mia pala anak ng tindera!”
Tawa sila, tawa nang tawa.
At ako, nanatiling tahimik.
Nanginginig ang kamay ko habang pinupunasan ang mesa.
Pag-uwi ko, nakita ko si Nanay, pawisan, nakaupo sa tabi ng kariton.
“Anak, may natira akong talong, lutuin natin mamaya.”
Ngumiti ako, pero sa loob-loob ko, gusto kong umiyak.
Gusto kong sabihin, “Nay, ayoko nang makita ka sa labas ng school.”
Pero nang makita ko ang mga kamay niyang sugatan, hindi ko magawa.
ANG TAON-TAONG PANLALAIT
Sa elementary hanggang high school, pareho pa rin.
Walang gustong umupo sa tabi ko.
Kapag may project, ako ang laging hindi kasali.
Kapag may group picture, ako ang laging nasa dulo.
“Baka may amoy kang gulay.”
“Magtinda ka na lang tulad ni Mama mo!”
Masakit.
Pero sabi ni Nanay tuwing gabi, habang inaayos ang mga paninda:
“Anak, ‘wag mong sukuan ang pag-aaral mo.
Bawat piraso ng kamatis na binebenta ko, may kapalit na pangarap para sa’yo.”
At doon ako kumapit.
Kahit umiiyak ako gabi-gabi, nag-aral pa rin ako.
Kahit pagod ako sa pagtulong kay Nanay magbuhat ng bayong, nag-review pa rin ako sa ilalim ng kandila.
ANG ARAW NG PAGBABAGO
Pagkalipas ng labindalawang taon, dumating ang araw ng graduation.
Puno ang gymnasium, masaya ang lahat.
Lahat ng magulang nakaayos, may dala pang mga bouquet at regalo.
Sa dulo ng upuan, nakita ko si Nanay — suot ang lumang bestidang kulay berde, pawisan, pero nakangiti.
Tinawag ang pangalan ko:
“VALEDICTORIAN — MIA LORINGAN!”
Tahimik akong lumakad papunta sa entablado.
Naririnig ko pa rin ang mga bulungan:
“Siya ‘yung anak ng tindera ng gulay, ‘di ba?”
“Nakakagulat naman, top student?”
Pero ngayon, hindi ako natakot.
Kasi ngayong araw, ako na ang may pagkakataong magsalita.
ANG SALITA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Humawak ako sa mikropono, nanginginig ang boses ko.
Tumingin ako sa dulo, kung saan nakaupo si Nanay.
Hawak niya ang cellphone niyang may basag na screen, handang kunan ako ng litrato.
“Magandang hapon po.
Maraming salamat sa mga guro, mga kaklase, at sa mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babae —
ang babaeng nagbenta ng gulay para mapagtapos ako.”
Tahimik.
Walang gumalaw.
“Oo, siya po ‘yung babaeng madalas n’yong nakikita sa labas ng school,
pawisan, bitbit ang bayong ng gulay, at tinatawanan n’yo noon.
Pero gusto kong malaman n’yo — habang kayo ay kumakain ng masarap na ulam,
siya ay nagtitinda ng ampalaya at talong para lang may pambili ako ng papel.”
May mga luhang bumagsak sa sahig.
At sa huling bahagi ng talumpati ko, sinabi ko ang linya na hindi nila makakalimutan:
“Kung gulay man ang tinda niya, ako ang pinakamagandang ani ng kanyang paghihirap.”
Pagkatapos kong sabihin ‘yon, tumayo ang buong gymnasium at pumalakpak.
Ang mga kaklase kong dati ay umiiwas, lumapit at niyakap ako.
“Mia, patawarin mo kami. Hindi namin alam.”
Ngumiti ako, umiiyak.
“Ayos lang. Ang mahalaga, ngayon alam n’yo na kung sino ang tunay na marangal.”
ANG NANAY KONG TINDERA NG GULAY
Pagkatapos ng graduation, lumapit ako kay Nanay.
Umiiyak siya, nanginginig ang kamay.
“Anak, pinaiyak mo sila.”
Ngumiti ako, isinuot ko sa kanya ang medalya.
“Hindi po ako ang valedictorian, Nay. Kayo po.”
Ngayon, ako na ang guro sa paaralang dati kong pinagtapusan.
At tuwing may batang tinutukso dahil mahirap, sinasabi ko palagi:
“Hindi nakakahiya ang magtinda ng gulay.
Nakakahiya lang kung mawalan ka ng puso.”
At tuwing dumadaan ako sa palengke, nakikita ko pa rin si Nanay — nakaupo sa tabi ng kariton, nagtitinda ng gulay, may ngiti sa labi, at may medalya pa rin sa dingding ng bahay namin.
“Anak,” sabi niya, “ang gulay hindi lang pampalusog ng katawan —
minsan, pampalusog din ng dangal.”
At doon ako ngumiti.
Kasi alam kong kahit lumipas na ang panahon,
ang ina kong tindera ng gulay — siya ang nagtanim ng puso kong matatag at marangal.
