“LABINLIMANG TAON AKONG NAKULONG SA KRIMENG HINDI KO GINAWA — PERO NANG MAKALAYA AKO, PINILI KO PA RING TUMULONG SA MGA TAONG MINSANG SUMIRA SA BUHAY KO.”
Ang pangalan ko ay Daniel Robles, apatnapu’t dalawang taong gulang.
Labinlima akong taon sa loob ng malamig, madilim, at mabahong selda —
hindi dahil masama ako,
kundi dahil naging masyado akong tahimik noong panahon na kailangan kong lumaban.
Sa edad na dalawampu’t pito, pinagbintangan akong pumatay sa anak ng mayor sa bayan namin.
Isang gabi lang, lahat ng tiwala, lahat ng kaibigan, lahat ng pangarap — naglaho.
Ang mga kapitbahay na minsan ay ngumingiti sa akin,
ngayon ay sumisigaw ng “mamamatay-tao.”
Ang mga dating kaklase kong bumabati sa daan,
ngayon ay umiwas ng tingin.
At ang pinakamasakit —
ang sariling ina ko, si Nanay Cita,
hindi na nagpakita sa korte matapos ang hatol.
Siguro, nahihiya.
Siguro, hindi na rin naniwala.
ANG MGA ARAW SA LOOB
Sa loob ng kulungan, nakilala ko ang katahimikan ng pagkakait.
Walang gabi na hindi ko naramdaman ang lamig ng bakal at bigat ng pagdududa.
Tuwing may lalapit sa akin na bagong preso, ang una nilang tanong:
“Ano’ng kaso mo?”
At lagi kong sagot:
“Pagmamahal.”
Nagtatawanan sila.
Hindi nila alam, totoo ‘yon.
Kasi lahat ng nangyari, nagsimula dahil tinulungan ko ang babaeng minahal ko — si Lea,
ang anak ng mayor.
Isang gabi, umiiyak siyang dumating sa amin, duguan, lasing ang tatay niya.
Tinulungan ko siyang makatakas.
Kinabukasan, patay ang mayor.
At sa bangkay nito, nakita ang aking pangalan — sa sulat na gawa-gawa ng mga taong gustong takpan ang katotohanan.
Mula noon, ang pangalang “Daniel” ay naging katumbas ng kasalanan.
ANG ARAW NG PAGKALAYA
Pagkaraan ng labinlimang taon, dumating ang araw ng paglaya ko.
Wala nang naghihintay sa akin sa labas — walang pamilya, walang kaibigan, walang tahanan.
Pero sa halip na magalit,
tumingin lang ako sa langit at bulong ko:
“Kung binigyan mo ako ng ikalawang pagkakataon,
gagamitin ko ‘to para itama kahit kaunti.”
Lumapit ako sa simbahan kung saan dati ako naglilingkod bilang choir member.
Lumapit ako kay Father Emil, ang pari na minsang bumisita sa kulungan.
“Father, gusto kong maglingkod. Kahit maglinis lang ng bakuran.”
Ngumiti siya.
“Daniel, minsan, ang mga pinakamarumi sa mata ng mundo
ang siyang pinakamalinis sa puso.”
ANG PAGBABAGO
Nagsimula ako sa maliit:
naglilinis ng kanal, nag-aayos ng sirang bubong,
tumutulong sa mga batang palaboy sa palengke.
Sa una, tinataboy nila ako.
“’Yan ‘yung galing kulungan! Magnanakaw ‘yan!”
“Huwag n’yong lapitan ‘yan, baka may dala pang patalim!”
Tahimik lang ako.
Hindi ko na kayang magpaliwanag.
Mas gusto ko na lang patunayan sa gawa.
Makalipas ang ilang buwan,
ang mga batang dati takot sa akin,
ngayon ay tumatakbo tuwing dumaraan ako.
“Kuya Dan! May lugaw daw sa simbahan!”
Tinuruan ko silang magbasa, magdasal,
at higit sa lahat — magpatawad.
ANG PAGKIKITA ULIT
Isang araw, habang nag-aabot ako ng relief goods sa mga nasalanta ng baha,
may lumapit na babae — may dalang kamera at mga papel.
“Daniel?”
Lumingon ako.
Si Lea.
Matanda na siya, pero ang mga mata, ganoon pa rin —
mga matang hindi ko nakalimutan kahit sa dilim ng selda.
“Lea…”
“Daniel, patawarin mo ako.
Ako ang dahilan kung bakit ka nakulong.”
Nanlaki ang mata ko.
“Ano’ng ibig mong sabihin?”
“Ang ama ko — siya ang may utang sa sindikato.
Nang mabaril siya, natakot sila sa posibleng eskandalo.
Kaya pinagbintangan ka.
Alam kong inosente ka, pero natakot ako.
Alam kong kung magsasalita ako, kami ng pamilya ko ang papatayin.”
Umiiyak siya, nanginginig.
“Daniel, ilang taon akong tinulugan ng konsensiya ko.
Hanggang sa ngayon, gusto kong itama.
Ipapalabas ko ‘yung totoo.”
Tahimik ako.
Tumingin sa langit.
“Lea, salamat. Pero huwag ka nang mangamba.
Hindi ko kailangan ng hustisya para mapatawad ka.
Kasi habang nasa kulungan ako, natutunan kong kalayaan pala ‘yung kapag wala ka nang galit sa puso.”
ANG PAGBABALIK NG LIWANAG
Lumipas ang ilang buwan, inilabas sa media ang buong katotohanan.
Nabura ang pangalan ko sa record,
at tinawag akong “Ang Taong Nagpatawad sa Bayan na Sumira sa Kanya.”
Ngunit para sa akin, sapat na ‘yung mga batang tumatakbo sa paligid ko,
ang mga ngiti ng taong dati akong sinusumpa,
at ang katahimikan ng konsiyensiyang marunong magmahal kahit nasaktan.
EPILOGO
Ngayon, ako si Daniel Robles, dating bilanggo,
ngayon ay tagapayo sa mga kabataang galing sa kulungan.
Tinuturuan ko silang magsimula muli —
hindi para kalimutan ang nakaraan,
kundi para patawarin ito.
At tuwing gabi, bago ako matulog,
lagi kong binubulong sa sarili ko:
“Minsan, kailangan mong makulong para lang malaman
kung gaano kalaya ang taong marunong magpatawad.”
