“SAMPUNG TAON KO SIYANG PINALAKI MAG-ISA — PINAGTAWANAN AKO NG BUONG BARANGAY, PERO NANG HUMINTO ANG ITIM NA KOTSE SA HARAP NG BAHAY KO, LAHAT SILA TUMAHIMIK AT NAPALUHA.”
Ako si Marites, apatnapu’t isa na ngayon.
Sampung taon na ang lumipas mula nang umalis ang lalaking minahal ko —
ang ama ng anak kong si Joshua.
Wala siyang iniwang pera, wala siyang sulat,
tanging alaala lang ng isang pangakong hindi niya tinupad:
“Babalikan kita, Tes. Magtatayo tayo ng pamilya.”
Pero hindi siya bumalik.
At ako, naiwan sa maliit na bahay sa tabi ng palayan, bitbit ang bagong silang kong anak —
at ang tingin ng mga tao na parang kasalanan kong magmahal.
ANG MGA TAWANAN NG MGA TAO
Sa aming barangay, walang lihim na hindi kumakalat.
Lahat alam kung sino ang may bagong cellphone, sino ang may utang,
at siyempre, sino ang babaeng iniwan ng lalaki.
Pag dadaan ako sa tindahan, may maririnig akong bulungan:
“’Yan ‘yung si Marites, ‘di ba?
‘Yung nagka-anak pero walang asawa?”
“Kawawa naman ‘yung bata. Wala sigurong ama.”
Ngumiti lang ako palagi, kahit sa loob ko, sugatan na ako.
Araw-araw, gumigising ako ng alas singko para maglaba sa may-ari ng bigasan.
Pagkatapos, nagluluto ako ng tuyo at sinangag para sa anak ko.
“Ma, kailan po uuwi si Papa?”
“Baka bukas, anak.”
— at iyon ang pinakamalaking kasinungalingang kailangan kong sabihin araw-araw.
ANG BATA NA WALANG AMA
Si Joshua, mabait na bata.
Hindi siya nagrereklamo kahit luma ang uniform niya, kahit butas ang sapatos niya.
Ngunit minsan, pag-uwi niya galing sa eskwelahan, nakita ko siyang tahimik lang sa harap ng pinto.
“Anak, bakit ganyan mukha mo?”
“Sabi po ng kaklase ko, wala daw akong tatay.
‘Yung tatay daw nila, sinasamahan silang maglaro… ako, wala.”
Napayakap ako sa kanya, pinigilan ko ang luha ko.
“Hindi mo kailangan ng tatay para maging mabuting tao, anak.
Kasi ako na ang tatay mo, ako pa rin ang nanay mo.”
At doon nagsimula ang pangako ko sa sarili:
gagawin ko ang lahat, kahit masaktan ako, para hindi niya maramdaman ang kulang.
ANG MGA TAON NG PAGTATAGUYOD
Lumipas ang mga taon, lumaki si Joshua na matalino.
Naging scholar, laging nasa honor roll, kahit minsan walang baon.
Pag may program sa eskwelahan, ako lang ang palaging mag-isa sa gilid, nakaupo sa siraang bangko.
Ngunit sapat na sa akin ang makita siyang nakatayo sa stage, may medalya sa leeg.
“Para sa’yo ‘to, Ma,” sabi niya.
At sa bawat halik niya sa pisngi ko, natutunaw lahat ng pagod at hiya.
Pero kahit ganoon, hindi tumitigil ang mga tao sa panghuhusga.
“Walang tatay?
Eh ‘di ba ‘yung ama n’yan, taga-Maynila?
Baka iniwan kasi mahirap lang.”
Ngunit hindi ko sila pinansin.
Dahil alam kong balang araw, darating ang araw ng paghinto ng ulan.
ANG ITIM NA KOTSE
Isang hapon, habang naglalaba ako, narinig kong may humintong sasakyan sa harap ng bahay.
Isang itim na kotse — bago, makintab, parang hindi bagay sa aming baryo.
Lumabas ang isang lalaki, naka-amerikana, may suot na salamin.
Sa likod, may lumabas na babae — matanda, marangal ang kilos.
Lumapit ang lalaki sa akin, halatang nag-aalangan.
“Kayo po ba si Marites dela Peña?”
“O-oo, bakit po?”
“Ako po si… si Ramon.”
Parang huminto ang mundo ko.
Ramon.
Ang lalaking iniwan ako, sampung taon na ang nakaraan.
Hindi ko alam kung tatakbo ako o tatadyakan siya.
Pero bago pa ako makasagot, lumapit si Joshua, pawis pa sa paglalaro.
“Ma, sino po sila?”
Tahimik si Ramon, pero ang mga mata niya puno ng luha.
Lumuhod siya sa harap ng anak ko.
“Anak… ako si Papa mo.”
ANG PAGKATABOY NG GALIT
Umalis ako, pumasok sa bahay.
Hindi ko kaya.
Sampung taon akong nagtiis mag-isa, walang tulong, walang balita —
tapos ngayong maayos na kami, babalik siya?
Sumunod siya, nanginginig ang boses.
“Tes, pasensiya na. Naaksidente ako noon sa Maynila, halos isang taon akong comatose.
Pagbangon ko, hindi ko na maalala lahat.
At ngayon ko lang nahanap kayo.”
Pero hindi ko na siya pinaniwalaan.
“Ang tagal mong nawala, Ramon.
Sampung taon. Alam mo ba kung ilang gabi akong umiiyak sa anak mo?
Alam mo bang tinawag nila akong walang hiya?
Alam mo bang tumanda ako sa kahihiyan habang ikaw, ewan ko, baka nagpapakasarap lang!”
Tahimik lang siya.
Hanggang sa bumukas ang pinto ng kotse — at lumabas ang matandang babae.
“Anak… tama na.”
Nilapitan niya ako.
“Ako ang dahilan kung bakit siya di nakabalik.
Tinago ko ang mga sulat niya.
Ayokong magdusa ang anak ko sa hirap ninyo.
Pero ngayong nakita ko ang pamilya n’yong buo kahit wala siya,
alam kong ako ang nagkamali.”
Tumulo ang luha ko.
Si Ramon, lumapit at niyakap ako.
“Patawarin mo ako, Tes.”
ANG PAGBABALIK NG AMA
Hindi madaling magpatawad.
Tumagal ng ilang buwan bago ko muling tinanggap na may karapatan siyang maging ama ng anak namin.
Ngunit si Joshua — mas mabilis siyang magpatawad.
“Ma, si Papa, tinuruan akong maglaro ng basketball!”
Ngumiti lang ako, kahit may luha sa gilid ng mata ko.
Pagkalipas ng ilang taon, nagsama kaming muli.
Hindi na kami kasing-yaman ng iba,
pero kumpleto na kami — sa mesa, sa larawan, sa puso.
At sa tuwing makikita ko ang mga kapitbahay na dating nangungutya,
ngayon, sila naman ang unang kumakaway at nagsasabing,
“Si Marites ‘yon, ‘yung pinagtawanan natin noon.
Pero tingnan mo siya ngayon — mas masaya pa sa ating lahat.”
EPILOGO
Minsan, sinusubok ng panahon kung gaano katatag ang isang ina.
Pinagdadala siya ng sakit, ng hiya, ng pagod,
para ipakita na ang tunay na lakas ay hindi galing sa tulong ng lalaki,
kundi sa tibay ng puso ng babae.
At kapag bumalik ang nakaraan —
hindi mo kailangang burahin ito,
dahil minsan, ang paghilom ay hindi sa paglimot, kundi sa pagpapatawad.
