“AYAW NILANG UMUPO SA TABI KO DAHIL ANG NANAY KO TAGALINIS NG CR — PERO NOONG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPAIYAK SA BUONG PAARALAN.”
Ako si Lea, isang simpleng estudyante na lumaki sa amoy ng sabon, pawis, at pagod.
Araw-araw, dala ko ang pangalan ng isang babaeng marangal, pero sa mata ng iba — “marumi.”
Siya si Nanay Cora, ang tagalinis ng CR sa paaralang pinapasukan ko.
Habang ang ibang bata ay sinusundo ng magarang sasakyan, ako naman ay sinusundo ng ina kong pawisan, may timba sa isang kamay at mop sa kabila.
At sa tuwing lumalakad kami pauwi, rinig ko ang mga bulong at tawa sa likod ko.
ANG BATA NA WALANG KATABI
Grade 1 pa lang ako, alam ko na kung ano ang ibig sabihin ng “iba.”
Unang araw ng klase, masaya ako — dala ko ang lumang bag na bigay ni Nanay at lapis na kalahati na lang ang haba.
Pero nang makita nila si Nanay na naglilinis ng hallway, nagsimula ang lahat.
“Uy, siya ‘yung anak ng tagalinis ng CR!”
“Kaya pala amoy sabon!”
“Huwag kayong umupo sa tabi niya!”
Tawa silang lahat.
At ako, nanahimik lang.
Simula noon, walang gustong umupo sa tabi ko.
Kapag may group activity, ako ang natitira.
Kapag may party, ako ang hindi sinasama.
Minsan, habang nag-aayos ng mesa, may nagtapon ng tissue sa harap ko.
“O Lea, baka gusto mo linisin ‘yan — tulad ng nanay mo!”
Tawa ulit.
Umuwi akong umiiyak.
Pagdating sa bahay, nakita ko si Nanay, pawisan, pero nakangiti.
“Anak, may ulam ako — tuyo’t itlog!”
Ngumiti ako, pilit.
“Salamat po, Nay.”
Hindi ko masabing pinagtatawanan nila kami — kasi alam kong pagod na siya.
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANGHUSGA
Lumipas ang mga taon, pero hindi nagbago ang turing nila sa akin.
“Anak ng janitress.”
“Amoy kubeta.”
“Hindi bagay dito.”
Habang sila ay naglalaro, ako ay nag-aaral.
Habang sila ay nagtatawanan, ako ay nagbubuhos ng luha sa likod ng silid.
At habang sila ay natutulog, si Nanay ay naglilinis pa rin ng mga sahig na nilalakaran nila kinabukasan.
Isang gabi, habang pinupunasan niya ang kamay niyang may sugat, lumapit ako.
“Nay, pagod na po ba kayo?”
Ngumiti siya.
“Oo, anak. Pero mas pagod akong makita kang nasasaktan.
Huwag mong ikahiya ang trabaho ko, ha?
Kasi ang dumi ay hindi sa kamay — kundi sa puso.”
At doon ko pinangako sa sarili ko:
“Balang araw, Nay, ipagmamalaki kita sa harap nila.”
ANG ARAW NG GRADUATION
Pagkaraan ng labindalawang taon ng pangungutya, dumating din ang araw na pinangarap ko — graduation day.
Punô ng tao ang gymnasium.
Lahat ng magulang nakaayos, may bulaklak, may camera.
At sa pinakadulo ng upuan, nakita ko si Nanay —
suot ang lumang blusa na nilabhan niya kagabi, at sapatos na may butas sa gilid.
Ngunit sa mata ko, siya ang pinakamagandang babae sa buong mundo.
Tinawag ang pangalan ko:
“VALEDICTORIAN — LEA M. DELA CRUZ!”
Tahimik akong lumakad sa entablado.
Naririnig ko pa rin ang mga bulungan:
“Siya ‘yung anak ng tagalinis, ‘di ba?”
“Nakakagulat, siya pala ‘yung top student.”
Pero ngayon, ako na ang may mikropono.
Ako na ang may pagkakataong magsalita.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Huminga ako nang malalim.
Tahimik ang buong gymnasium.
Tiningnan ko si Nanay sa likod, hawak ang lumang cellphone, handang kunan ako ng litrato.
“Magandang hapon po sa lahat.
Maraming salamat sa mga guro, mga kaklase, at mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babae —
Ang babaeng tinutukso n’yo noon.”
Tahimik.
Walang huminga.
“Oo, siya po ‘yung babaeng araw-araw n’yong nakikita sa hallway, bitbit ang mop at timba.
Siya ‘yung tinatawanan n’yo, nilalayuan n’yo.
Pero gusto kong malaman n’yo — habang nilalait n’yo siya, siya naman ay naglilinis ng kalat n’yo para maganda ang araw n’yo.”
Huminga ako nang malalim, nanginginig ang boses.
“Kung diploma man ang hawak ko ngayon, kalahati nito ay kanya.
Kasi habang nililinis niya ang sahig ng paaralan, nililinis din niya ang pangalan ko.”
At sa sandaling iyon — lahat ng tao ay umiiyak.
Ang mga kaklase kong dating tumatawa, nakayuko, umiiyak.
Ang mga guro, pinupunasan ang luha.
Maging ang principal, tumayo at pumalakpak.
Lumapit ako kay Nanay, kinuha ang medalya, at isinuot sa kanya.
“Nay, para sa inyo ‘to.”
Umiiyak siya, nanginginig.
“Anak, pinaiyak mo silang lahat.”
Ngumiti ako.
“Hindi po ako, Nay.
Ang katotohanan lang po.”
ANG INA NA PINAKAMALINIS ANG PUSO
Ngayon, ako na ang guro sa eskwelahan na ‘yon.
At tuwing may batang nilalait dahil mahirap, sinasabi ko:
“Hindi nakakahiya ang pagiging tagalinis ng CR.
Nakakahiya lang kung nilalait mo ang taong marangal.”
At tuwing pumapasok si Nanay sa paaralan, dala pa rin ang mop at timba, pero ngayong beses —
lahat ng estudyante ay bumabati:
“Magandang umaga po, Nanay Cora!”
At ako, nakatayo sa gilid, nakangiti.
“Nay, salamat po. Nilinis n’yo hindi lang ang sahig — kundi ang puso ko.”
