PINALAYAS NILA AKO SA KALSADA DAHIL “ILLEGAL” DAW AKO… PERO ANG TOTOO, BUHAY NG NANAY KO ANG TINUTUBOS KO SA BAWAT KUTSARA NG LUGAW
Hindi pa sumisikat ang araw, gising na ako.
Hindi dahil masipag ako.
Kundi dahil wala akong karapatang magpahinga.
Alas-tres y medya pa lang ng madaling-araw, bumabangon na ang katawan ko na parang may sariling alarma. Sa maliit naming barung-barong sa gilid ng riles, amoy ko agad ang pinaghalong usok ng uling, lumang kahoy, at dampi ng ulan na pumapasok sa singit ng bubong.
Ako si Maya Cruz, disiotso anyos.
Isang batang babae na hindi na bata kung titingnan mo ang mga kamay ko—may peklat sa init ng kalan, may paltos sa tulak ng kariton, at may bahid ng pagod na hindi na natatanggal kahit maghilamos ako ng malamig na tubig.
Sa kanto lang ako nagtitinda.
Lugaw, tokwa’t baboy, minsan champorado kapag umulan at kailangan ng init sa sikmura.
Pero sa totoo lang…
Hindi pagkain ang paninda ko.
Oras ang paninda ko.
Oras para makahinga pa si Nanay.
Oras para hindi siya lamunin ng ubo sa gabi.
Sa banig sa tabi ng pader, naroon si Nanay Lucia—payat, maputla, at may tunog ang paghinga na parang may nagkikiskisang papel sa loob ng dibdib niya.
Lumapit ako, hinaplos ang buhok niya.
“Ma… aalis na po ako,” bulong ko.
Bahagya siyang gumalaw, pumikit nang mas mahigpit.
“Maya… ingat ka,” mahina niyang sabi. “Huwag kang makipagtalo. Huwag kang magpaka-matapang sa mga taong may uniporme.”
Ngumiti ako, pilit.
“Opo, Ma. Sandali lang po ako. Uuwi ako bago tanghali.”
Hindi ko sinabi ang pinakamabigat na katotohanan:
Kulang pa kami ng dalawang daang piso para sa gamot niya ngayong araw.
At kapag kulang, alam ko na ang kasunod.
Mas lalalim ang ubo.
Mas hihina ang katawan.
Mas bababa ang pag-asa.
Kaya bago ako lumabas, kinuha ko ang maliit na bote ng gamot na halos wala nang laman. Tinignan ko ang label—parang nanunukso.
“Once a day,” nakasulat.
Oo. Once a day… kung may pera.
ANG KALSADANG AMOY PAG-ASA
Tinulak ko ang kariton palabas. Madilim pa ang langit, pero gising na ang lungsod: may mga tricycle na nag-iinit ng makina, may mga pahinante na nagbubuhat ng sako, may mga vendor na katulad ko na nag-aagawan sa pwesto at customer—hindi dahil gusto naming makipagkumpetensya, kundi dahil pare-pareho kaming may hinahabol na buhay.
Sa may terminal, doon ako lagi. Doon may tao. Doon may gutom.
“Lugaw po! Mainit!” sigaw ko, pero hindi malakas—sakto lang para marinig ng mga taong sanay sa ingay.
May unang bumili: si Mang Rolly, jeepney driver na laging may dalang barya at laging may kwento.
“Maya, kumusta si Nanay mo?” tanong niya.
“Ganun pa rin po,” sagot ko, habang sinasalok ang lugaw. “May ubo pa rin.”
Napabuntong-hininga siya, sabay abot ng limampu.
“Para kay Nanay. Huwag mo ibalik ha. Hindi ka naman nagnanakaw. Trabaho ‘yan.”
Gusto kong umiyak. Pero ngumiti ako, gaya ng lagi kong ginagawa—yung ngiting may utang na loob, pero may hiya pa rin.
“Salamat po, Mang Rolly.”
Sumunod si Ate Nessa, tindera ng gulay, na laging may dalang plastik at laging may pagod sa mata.
“Dagdagan mo ‘yan, Maya,” bulong niya, sabay turo sa lugaw. “Kahit konting atay, para lumakas ka.”
“Wala na po akong pangdagdag, Ate,” mahina kong sagot.
Bigla niyang inabot ang maliit na supot ng atay.
“Hindi ka mabubuhay sa kabaitan mo lang. Kailangan mo ring kumain.”
Doon ko naramdaman: sa gitna ng kahirapan, may mga taong marunong pa ring magbigay.
At sa bawat barya na pumapasok sa lata ko, nararamdaman kong kaya ko pa. Isang araw pa. Isang gamot pa. Isang gabi pa na sana hindi siya uubo nang malakas.
ANG MGA MATA NA WALANG AWA
Pero hindi lahat ganoon.
May mga dumadaan na parang dumi ang tingin sa akin. May mga nakapustura na nagsasabi, “Ang kalat.” May mga nagsusungit kapag natalsikan ng sabaw.
At may mga salitang hindi ko malimutan:
“Bata ka pa, bakit ‘di ka mag-aral?”
“Illegal ‘yan.”
“Baka panis.”
“Baka madumi.”
“Baka magnakaw.”
Sanay na ako, oo. Pero sanay na ba ang puso sa paulit-ulit na pag-apak?
Hindi.
Sa bandang alas-nuwebe, napansin ko ang mga tao sa paligid na biglang tumahimik. May tunog ng bota sa semento, may uniporme, may clipboard.
Dalawang lalaking naka-city enforcement. May kasama pang barangay tanod.
Isang lalaki ang lumapit—matangkad, matigas ang mukha, parang sanay magsabi ng “bawal” nang hindi nagsisisi. Sa dibdib ng uniporme niya, nakasulat: SANTOS.
“Miss,” malamig niyang sabi, “wala kang permit.”
Nanlamig ang kamay ko sa sandok.
“Sir… nag-apply na po ako,” mabilis kong sagot. “Nasa barangay na po yung papeles ko. Naghihintay na lang po—”
Umiling siya.
“Illegal ang pagtitinda dito.”
“Sir,” nanginginig kong sabi, “sandali lang po… kailangan ko lang po magbenta ngayon. Pambili lang po ng gamot ng nanay ko. Konti na lang po—”
Tinignan niya ang kariton ko na parang basura.
“Hindi namin problema ‘yan,” sagot niya. “Batas ang sinusunod namin.”
Parang may pader na bumagsak sa pagitan namin—pader na gawa sa uniporme, authority, at malamig na “rule.”
ANG SANDALING GUSTO KONG LUMUHOD
“Sir, kahit ngayon lang po,” pakiusap ko, halos pumutok ang lalamunan ko. “Kulang pa po ako ng dalawang daang piso…”
Nagkatinginan ang dalawang enforcer, parang nagsasawa.
“ILIGPIT MO NA ‘YAN,” sigaw ni Santos.
Bago pa ako makagalaw—
itinulak niya ang mesa ko.
Bumagsak ang kaldero.
Tumapon ang lugaw.
Umakyat ang singaw na parang huling hininga ng pag-asa ko.
May napasigaw.
May napaatras.
May ilang customer ko ang napatigil, pero walang lumapit.
At ako… lumuhod ako sa semento, hindi para magmakaawa sa kanya—kundi dahil bumigay ang tuhod ko sa bigat ng takot.
Tinangka kong salukin ang tumapong lugaw—parang tanga, oo, pero sa utak ko iisa lang ang iniisip ko:
Kung kaya kong ibalik sa kaldero ang lugaw, baka kaya ko ring ibalik ang araw na ‘to.
“Huwag po… huwag po…” umiiyak kong bulong.
Hindi ako umiiyak dahil sa lugaw.
Umiiyak ako dahil sa nanay ko.
Dahil alam kong pag-uwi ko mamaya, titingin siya sa mata ko at magtatanong:
“Nabili mo na ba ang gamot?”
At paano ko sasabihin na ang gamot… natapon kasama ng lugaw?
ANG TAONG LUMABAS SA ULAN
“Sandali.”
Isang boses ang tumagos sa ingay.
Hindi malakas, pero may bigat—yung tipong napapalingon ang tao kahit ayaw niya.
Isang matandang lalaki ang lumapit. Naka-simpleng polo, may payong sa kamay, basang-basa ang laylayan ng pantalon. Hindi siya mukhang mayaman. Mukha lang siyang… taong pagod nang manood ng kawalan ng puso.
“Bakit niyo pinapalayas ang bata?” tanong niya.
“Illegal vendor po,” sagot ni Santos, parang robot.
Lumapit ang matanda sa akin.
“Anak… bakit ka nagtitinda?”
Tumingin ako sa kanya, at doon ko binitawan ang lahat ng lakas ko. Wala nang pride, wala nang pader.
“Para po sa gamot ng nanay ko,” sagot ko. “Kung hindi po ako magbebenta, hindi po siya iinom ng gamot mamayang gabi.”
Tahimik siya sandali.
Tumingin siya sa tumapong lugaw.
Sa sugat sa tuhod ko.
Sa lata kong halos walang laman.
At saka siya humarap kay Santos.
ANG PANGUNGUSAP NA NAGPATAHIMIK SA KALSADA
“Alam mo ba,” sabi ng matanda, “kung saan ka nakatayo ngayon?”
Napakunot-noo si Santos.
“Public sidewalk po ito,” sagot niya, confident.
Umiling ang matanda.
“Hindi,” kalmado niyang sagot. “Bahagi ito ng lupang pinauupahan ng kompanya ko para sa terminal project. At ako ang may responsibilidad dito.”
Inabot niya ang isang card.
“Don Alfredo Ramos,” basa ng barangay tanod, halos pabulong.
Nanlaki ang mata ng tanod.
Si Santos, biglang nawala ang angas sa mukha, pero pilit pa ring matigas.
“Sir, kahit sino pa po kayo—may city ordinance pa rin—”
“May ordinance,” putol ni Don Alfredo, “pero may tao rin.”
Bumaling siya sa akin at tinulungan akong tumayo.
“Anak,” sabi niya, “hindi ka dapat lumuhod para lang mabuhay ang nanay mo.”
Humarap siya kay Santos.
“Simula ngayon,” dagdag niya, “magkakaroon ng legal vending zone dito. Ako ang magpapasponsor ng permit processing. At siya ang unang bibigyan ng slot.”
Tahimik ang buong paligid. Para bang ang ulan mismo tumigil.
Wala nang nagawa si Santos kundi kumuyom ang kamao at tumango nang pilit.
Pero hindi pa tapos.
Bumaling si Don Alfredo sa akin.
“At tungkol sa nanay mo,” sabi niya, “sasagutin ko ang gamutan niya.”
Parang may sumuntok sa dibdib ko. Napaupo ulit ako sa semento, nanginginig.
“Hindi ko po hinihingi—” sabi ko, halos hindi lumabas ang boses.
Ngumiti siya—hindi yung ngiting mayabang, kundi ngiting may kirot.
“Hindi mo hinihingi,” sagot niya, “pero karapat-dapat ka.”
ANG GABING ANG ULAN AY NAGING PAG-ASA
Kinagabihan, hindi ako makapaniwala sa dala ko: resibo, reseta, at supot ng gamot na buo.
Pag-uwi ko, umubo si Nanay Lucia. Tinakpan niya ang bibig niya ng panyo, at nakita ko ang bahid ng dugo—kaunting pula, pero sapat para gumuho ang puso ko.
“Ma…” nanginginig kong tawag.
Tinignan niya ako. “Maya… anong nangyari sa’yo? Basa ka… at bakit namumula ang mata mo?”
Lumuhod ako sa tabi niya, inabot ang supot.
“Ma… may tumulong po.”
Tinignan niya ang gamot, parang hindi siya naniniwala.
“Paano…?”
At doon ko kinwento—mula sa tulak ng mesa, sa tapon ng lugaw, hanggang sa matandang lumabas sa ulan.
Tahimik si Nanay habang nakikinig. Pagkatapos, hinawakan niya ang kamay ko.
“Anak,” mahina niyang sabi, “hindi lahat ng may kapangyarihan ay masama. At hindi lahat ng mabait ay may pera.”
Umiling ako, umiiyak.
“Ma… pagod na po ako.”
Hinaplos niya ang pisngi ko, parang bata pa rin ako sa mata niya.
“Pagod ka,” sabi niya, “kasi mahal mo ako.”
Doon ako umiyak nang malakas—yung iyak na matagal nang kinukulong sa dibdib ko.
ANG UMAGANG MAY PAPEL AT MAY PANGAKO
Kinabukasan, bumalik ako sa terminal.
Hindi na ako nakatago sa gilid. May nakalagay nang maliit na karatula: “Designated Vending Area (Pilot Program)”
May mga taong nagtataka.
“Uy, legal na si Maya!” sigaw ni Mang Rolly, sabay tawa.
Ngumiti ako, pero ang ngiti ko ngayon iba—may halong takot pa rin, pero may dignidad na.
Dumating ang isang tao mula sa opisina ni Don Alfredo—may dala pang forms.
“Miss Maya, pirma dito. Ito yung temporary permit habang inaayos yung city permit. Sagot na ni Don Alfredo ang processing fee.”
Nanginig ang kamay ko habang pumipirma.
Hindi ako sanay na may tumutulong nang walang kapalit.
At sa gilid, nakita ko si Santos. Nakatayo siya, nakamasid. Hindi niya ako nilapitan. Pero hindi rin siya nagmukhang galit. Para siyang… taong naguguluhan.
ANG SISTEMANG MAY NGIPIN
Akala ko, tapos na.
Hindi pala.
Paglipas ng ilang araw, dumating ang balita: may nagreklamo raw sa city hall. May mga negosyanteng ayaw ng vending zone dahil “nakakasira ng imahe” ng terminal. May mga taong nagsasabing ginagamit lang ako ni Don Alfredo pang-PR.
At isang umaga, dumating ulit ang mga enforcer—hindi lang dalawa. Marami. May dala pang papel.
“Miss,” sabi ng isang bagong opisyal, “suspended ang pilot vending zone. Order ‘to.”
Nanlambot ang tuhod ko.
“Pero… legal po ‘to,” pakiusap ko. “May permit po ako—temporary—”
Umiling siya.
“Hindi sapat. Kailangang umalis.”
At doon ko nakita si Santos sa likod nila—pero this time, hindi siya ang nangunguna. Para siyang sumusunod lang.
Tumingin kami sa isa’t isa. May mga salitang gustong lumabas sa bibig ko—galit, sama ng loob, tanong—pero wala akong lakas.
Kinuha ko ang kariton ko. Tahimik. Pinipigilan ang luha.
May mga suki akong sumigaw.
“Hoy! Bakit pinapaalis?!”
“Hindi naman siya masama!”
“Gutom ang mga tao dito!”
Pero ang sistema, parang pader ulit.
At habang tinutulak ko ang kariton palayo, narinig ko ang boses ni Santos—mahina, pero malinaw.
“Ma’am… Maya.”
Huminto ako.
Lumapit siya, pero hindi niya ako tinignan sa mata agad.
“Hindi ko alam kung paano ko sasabihin,” sabi niya, parang nilulunok ang pride, “pero… pasensya na.”
Nagulat ako.
“Pasensya na?” ulit ko, nanginginig.
Tumango siya. “Noong araw na tinulak ko yung mesa mo… hindi ko dapat ginawa. Nadala ako sa trabaho… sa utos… sa init ng ulo.”
Gusto kong sumigaw. Gusto kong sabihing hindi mo alam ang ginawa mo sa buhay ko.
Pero nakita ko sa mata niya ang pagod. Yung pagod ng taong araw-araw ding kinakain ng sistema.
“Kung totoong pasensya ka,” sabi ko, nanginginig pero diretso, “tulungan mo kami.”
Napapikit siya. “Susubukan ko.”
ANG LIHIM NI SANTOS
Kinagabihan, habang naglalakad ako pauwi, may tumawag sa akin sa likod.
“Maya.”
Si Santos ulit. Naka-civilian na siya. Walang uniporme. Mukha siyang ibang tao.
“Bakit?” tanong ko, nag-aalangan.
“May sasabihin ako,” sabi niya. “Pero huwag mong isipin na humihingi ako ng awa.”
Tahimik akong nakinig.
“May anak ako,” bigla niyang sabi. “May sakit din. Leukemia.”
Napatigil ako.
“Dalawang taon na kaming nagbabayad sa ospital. Kaya ako naging enforcer—kasi may hazard pay, may extra. At… minsan may ‘lagay’.” Napayuko siya. “Hindi ako proud. Pero kapag nakikita ko yung reseta… nawawala yung pagkatao ko.”
Hindi ko alam ang sasabihin.
“Hindi dahilan ‘yan para saktan mo ako,” mahina kong sagot.
Tumango siya. “Alam ko. Kaya ko sinasabi… kasi noong nakita ko yung tumapong lugaw mo… bigla kong naalala yung anak ko na nagtanong, ‘Papa, may gamot pa ba bukas?’”
Tumahimik kami.
“Tutulungan kita,” sabi niya. “Hindi dahil gusto kong bumawi. Kundi dahil… ayokong may ibang batang makaranas ng takot na ‘yon.”
ANG PAGBANGGA SA CITY HALL
Sa mga sumunod na araw, parang pelikula ang buhay ko.
Tinawagan ako ng tao ni Don Alfredo. Pinapunta niya ako sa opisina niya—isang simpleng building, hindi kasing sosyal ng iniisip ko sa isang mayaman.
“Anak,” sabi niya, “hindi ka pwedeng patayin ng papel.”
May meeting. May abogado. May mga dokumento. May ordinansa. May requirements.
Ako, nanginginig sa gilid, hawak ang folder na parang hindi ko alam kung paano ko napasok ang mundong ito.
“At kung sabihin nilang illegal siya,” sabi ni Don Alfredo sa mga abogado, “ipakita niyo yung humanitarian clause at yung pilot program agreement. At ipakita niyo rin ang reseta ng nanay niya.”
Parang nabasag ang boses ko.
“Sir… bakit niyo po ginagawa ‘to?” tanong ko sa kanya sa huli.
Tumingin siya sa bintana. Matagal.
“Dahil may nawala akong anak,” mahina niyang sagot.
Nanlamig ang batok ko.
“May anak na babae ako dati,” patuloy niya. “Kasing-edad mo sana ngayon. Namatay dahil… kulang kami sa oras. Hindi sa pera.”
Nagulat ako. “Pero… mayaman po kayo.”
Ngumiti siyang mapait.
“Hindi ako mayaman noon,” sabi niya. “At kahit mayaman na ako ngayon, hindi na nababalik ang anak ko.”
Doon ko naintindihan ang luha sa mata niya noong sinabi niyang karapat-dapat ka.
Hindi lang ako ang nakikita niya.
Nakikita niya ang anak niyang hindi niya nailigtas.
ANG PAGBALIK SA KALSADA
Matapos ang ilang linggo ng laban sa papel, binigyan ulit kami ng pahintulot—this time mas malinaw, mas legal.
Pero may kondisyon: kailangan ng sanitation training, ID, uniform, schedule.
Tinanggap ko lahat. Kahit pagod, kahit mahirap.
Bumalik ako sa terminal na may maliit na apron na may name tag: MAYA CRUZ — REGISTERED STREET FOOD VENDOR
Napaiyak si Mang Rolly.
“Uy Maya! Legal ka na talaga!”
Ngumiti ako, nanginginig.
Hindi dahil masaya lang… kundi dahil sa unang pagkakataon, naramdaman kong may lugar ako sa mundo.
At sa gabing iyon, umuwi ako na may dalang gamot—hindi kulang.
Tinignan ako ni Nanay Lucia.
“Anak,” sabi niya, “ang tagal kong kinatakutan ang araw na mawawala ako. Pero ngayon… hindi na ako natatakot. Kasi nakikita kong kaya mo.”
“Ma… huwag,” pakiusap ko, umiiyak. “Huwag niyo pong iwan.”
Hinawakan niya ang kamay ko.
“Hindi ko pipiliin umalis,” sabi niya. “Pero kung kunin man ako ng Diyos… gusto kong alam mong hindi mo kailangang lumuhod kahit kanino.”
ANG ARAW NA AKALA KO MAMATAY SI NANAY
Isang madaling-araw, biglang lumala ang ubo ni Nanay. Hindi na siya makahinga. Namumutla siya, nanginginig, at may tunog ang dibdib niya na parang napupunit.
“Ma!” sigaw ko, nanginginig ang kamay ko habang kumakapit sa kanya.
Wala kaming ambulansya. Wala kaming kotse.
Tumakbo ako palabas, sumigaw sa kapitbahay.
“Tulungan niyo po kami! Nanay ko!”
May tricycle driver na tumigil—si Mang Rolly mismo, kahit dis-oras.
“Isakay mo!” sigaw niya.
Sa ospital, nagkagulo. May nurse na sumigaw, may doktor na nagmadali.
At ako, nakatayo sa hallway, parang nawalan ng katawan. Parang kaluluwa lang na nanginginig.
Lumapit si Don Alfredo—hindi ko alam paano niya nalaman, pero dumating siya, basang-basa, walang bodyguard.
“Nandito ako,” sabi niya.
At sa likod niya… si Santos.
Walang uniporme. May dalang envelope.
“Maya,” sabi ni Santos, paos, “eto… galing sa mga kasamahan ko. Nag-ambag sila.” Inabot niya sa akin.
Nanlaki ang mata ko.
“Bakit?” tanong ko.
“Dahil narinig nila yung kwento mo,” sagot niya. “At… dahil gusto kong maniwala na kaya pa nating maging tao.”
Hindi ko napigilan ang iyak.
Sa unang pagkakataon, naramdaman kong hindi ako nag-iisa sa hallway na ‘yon.
ANG LIHIM NA LALONG NAGPAIYAK SA AKIN
Habang naghihintay, lumabas ang doktor.
“Critical,” sabi niya. “Kailangan ng oxygen at gamot, pero… may kailangan din tayong bayaran.”
Bago pa ako makapagsalita, lumapit si Don Alfredo.
“Ako na,” kalmado niyang sabi.
Napatakip ako ng bibig.
“Sir… bakit po?” umiiyak kong tanong.
Tumingin siya sa akin, at sa mata niya, may sakit na matagal nang nakabaon.
“Anak,” sabi niya, “noong namatay ang anak ko… walang tumulong. Walang lumabas sa ulan para sa amin. Kaya ngayon, kung kaya kong maging taong hindi ko nakilala noon… gagawin ko.”
At doon ko naisip: may mga taong hindi lang tumutulong para magpakitang-gilas.
May mga taong tumutulong dahil may sugat sila, at ayaw na nilang may iba pang masugatan.
ANG PAGGISING NI NANAY
Lumipas ang dalawang araw na parang dalawang taon.
Hindi ako umuuwi. Natutulog ako sa upuan. Nagpapalakas ako sa vending machine coffee na sobrang tamis at sobrang pait.
Isang umaga, hinila ng nurse ang kurtina.
“Miss Maya,” sabi niya, ngumiti, “gising na po si Nanay niyo.”
Parang bumalik ang dugo sa katawan ko.
Pumasok ako sa kwarto. Nakahiga si Nanay Lucia, mahina, pero nakadilat.
“Maya…” bulong niya.
Lumapit ako, hinawakan ang kamay niya.
“Ma…” umiiyak ako, “andito po ako.”
Ngumiti siya, mahina.
“Ang tapang mo,” sabi niya. “Hindi dahil lumaban ka. Kundi dahil… hindi ka naging masama kahit sinaktan ka.”
Doon ako umiyak nang mas malakas.
At sa likod ko, nakita ko si Santos. Nakatingin siya kay Nanay, parang naiinggit sa ganitong uri ng pagmamahal.
Lumapit siya, dahan-dahan, parang hindi siya sigurado kung may karapatan.
“Tita,” sabi niya, “pasensya na po sa ginawa ko sa anak niyo.”
Tinignan siya ni Nanay Lucia—mahina, pero malinaw ang tingin.
“Anak,” sabi niya kay Santos, “ang pinakamahirap na sakit… hindi sa katawan. Kundi sa puso. Kapag natututo kang humingi ng tawad, ibig sabihin… gumagaling ka na.”
Nakita ko ang luha sa mata ni Santos.
At sa sandaling iyon, parang may malaking pader sa loob ko ang bumitak.
ANG HULING TWIST NA HINDI KO INAASAHAN
Pagkalipas ng ilang linggo, bumalik ako sa terminal. May permit na ako. May schedule. May maliit na puwesto na legal.
Pero isang araw, may dumating na babae na naka-formal. May dala siyang folder.
“Miss Maya Cruz?” tanong niya.
“Opo,” sagot ko.
“Ako si Attorney Sison,” sabi niya. “Legal counsel ni Don Alfredo Ramos.”
Nanlamig ako.
“May gusto po siyang ipaalam sa inyo,” sabi niya, sabay abot ng dokumento. “Tungkol po ito sa pilot program… at sa inyong kinabukasan.”
Binasa ko. Nanginginig ang kamay ko.
Nakasulat doon: Scholarship at livelihood grant para sa akin—para makapag-aral ako ng food safety, small business management, at kahit TESDA culinary.
Napatakip ako ng bibig.
“Bakit?” tanong ko, halos pabulong.
Ngumiti ang attorney.
“Dahil sinabi ni Don Alfredo,” sagot niya, “‘Kung ang anak ko sana nabigyan ng pagkakataon… baka buhay pa. Kaya bibigyan ko ng pagkakataon ang batang ito.’”
Lumuhod ang puso ko.
Hindi na sa semento.
Sa loob ko.
EPILOGO
Hindi ako naging mayaman.
Hindi ako biglang naging artista.
Hindi ako naging “CEO” sa isang iglap.
Pero may isang bagay na nagbago:
Hindi na ako natatakot kapag may uniporme.
Hindi na ako lumiliit kapag may nanlalait.
Hindi na ako yumuyuko dahil lang sa salitang “illegal.”
Dahil natutunan ko ang pinakamabigat na katotohanan:
Kapag ang tao ay lumalaban para sa mahal niya… hindi siya illegal.
Si Nanay Lucia, unti-unting lumakas. Hindi pa perfect. May mga gabing inuubo pa rin siya. Pero ngayon, may gamot na. May pag-asa na.
Si Santos?
Hindi siya naging santo. Pero naging tao siya. Lumipat siya ng trabaho, nag-training sa city hall para sa community programs. Minsan dumadaan siya sa puwesto ko, bumibili ng lugaw, at tahimik lang.
At si Don Alfredo…
Tuwing dumadaan siya, hindi niya ako tinatawag na “vendor.”
Tinatawag niya akong:
“Anak.”
At tuwing naririnig ko ‘yon, naaalala ko ang araw na tumapon ang lugaw ko sa kalsada—at kung paano, sa gitna ng kahihiyan, may isang taong lumabas sa ulan.
Minsan, ang batas ay malamig.
Pero ang kabutihan… may init na kayang magpagaling ng buhay.
At kung may matututunan ka sa kwento ko…
Hindi ka maliit dahil mahirap ka.
At hindi ka mali dahil lumalaban ka.
