TINATAWAG NILANG “ANAK NG BASURERO” AKO SA LOOB NG 12 TAON — PERO SA GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPATAHIMIK AT NAGPAPAIYAK SA BUONG ESKWELAHAN
Ako si Rafael, 18.
Anak ng dalawang taong pinakamahal ko—
si Tatay Romy at si Nanay Liza, mga taong nagsusumikap araw-araw bilang mangunguha ng basura sa barangay.
Hindi sila professional.
Hindi sila nakapag-aral.
Hindi sila naka-sapatos.
Pero sila ang dahilan kung bakit ako nakatayo pa rin hanggang ngayon.
At sila rin ang dahilan kung bakit ako lumuhod sa sahig gabi-gabi, umiiyak, habang nilalait ako ng mundo.
ANG UNANG TAON NG PAGKUTYA
Grade 1 ako nang una kong marinig ang salitang iyon…
“Uy! Anak ng basurero!”
Akala ko biro lang.
Akala ko wala lang.
Pero paglipas ng araw, maging ang mga titig ng mga kaklase ko ay parang kutsilyo:
May mga umatras kapag katabi ko sa upuan.
May mga nagtakip ng ilong.
May mga nagbulungan:
“Ang baho niya.”
“Kayang-kaya sigurong mag-ayos ng basura.”
“Hindi bagay mag-aral, pang-basura lang.”
Umiiyak ako pauwi, pero bago makapasok sa bahay, pinupunasan ko muna ang luha ko.
Ayokong makita nina Tatay at Nanay.
Pagod na nga sila — ayokong dagdagan.
At lagi nila akong sinalubong ng ganito:
“Anak, kamusta araw mo? Pagod ka ba? May ulam tayong tuyo, paborito mo ’yon.”
Habang sila kumakain ng tutong, ako binibigyan ng pinakamalambot na bahagi.
Doon ako lalo pang nasaktan.
ANG LABINDAWANG TAON NG PANGHIHINA AT PAGLALAKAS
Sa loob ng 12 taon, hindi nawala ang pangungutya:
Grade 4
“Ramon, bakit kasama mo ’yan? Baka makahawa ng baho.”
Grade 7
“Rafael, bakit hindi ka na lang tumulong sa parents mo? Doon ka bagay.”
Grade 10
“Anak ng basura = basura.”
Pero sa tuwing umuuwi ako,
nakikita ko si Tatay humihila ng kariton,
si Nanay nag-aayos ng bote at karton,
parehong pawisan pero nakangiti.
At iniisip ko:
Kung kaya nilang ngumiti kahit ganito ang buhay, wala akong karapatang sumuko.
Kaya nag-aral ako—
hindi dahil gusto kong patunayan sa kanila.
Kundi dahil gusto kong patunayan na hindi hadlang ang amoy, trabaho, o kahirapan para mangarap.
Nagpuyat ako.
Nagbasa kahit walang ilaw — flashlight lang ng lumang cellphone.
Nagtiis kahit tinutulak-tulak ako sa hallway.
Nagbigay kahit walang natitira para sa sarili.
At unti-unti, napansin ng mga guro ang tibay ko.
Pero never ng mga kaklase ko.
Hindi ako nagiging classmate —
ako lang ang target nila.
Hanggang dumating ang araw na matagal ko nang inaantay…
ANG ARAW NG GRADUATION
Mainit. Maingay. Puno ng bulaklak ang stage.
Nasa pinakaharap ang parents ng mga honor students.
At sa pinakalikod —
nandoon sina Nanay at Tatay,
nakasuot ng damit na hindi bago,
sapatos na may punit,
at amoy-araw dahil diretsong galing sa trabaho.
Napayuko ako.
Nahiya ako.
Natakot ako na pagtawanan na naman kami.
Pero nang makita nila akong nakatingin,
ikinaway nila ang kamay nila
parang sila ang pinakamayamang tao sa loob ng gym.
“Anak! Ang gwapo mo!”
Napaluha ako bago pa man magsimula ang programa.
Tinawag isa-isa ang awardees.
Maraming pangalan ang inulit-ulit ng MC.
Pero nang narinig ko ito…
“VALEDICTORIAN — RAFAEL CRUZ!”
Parang nawala ang ingay.
Parang huminto ang mundo.
At sa unang pagkakataon sa 12 taon—
tumingin ang lahat
hindi para pagtawanan ako,
kundi dahil may nagawa akong malaking bagay.
Lumakad ako papunta sa stage.
Kumikinang ang mga ilaw.
Lahat ng mata sa akin.
At nakita ko sila…
Sina Tatay at Nanay,
nakaupo pa rin sa pinakalikod,
pero sila ang pinakamaliwanag sa paningin ko.
ANG TALUMPATI NA NAGPATIGIL SA BUONG ESKWELAHAN
Humawak ako sa mikropono.
Tahimik.
Parang hinihintay ng lahat kung paano magsasalita ang “anak ng basurero.”
Napabuga ako ng hangin…
at sinabi ko ang katagang hindi ko kailanman nakalimutan:
“Bago n’yo ako tawaging anak ng basurero…
tandaan n’yo muna —
sila ang nagturo sa’kin kung paano maging tao.”
Napasinghap ang mga tao.
Nagpatuloy ako, nanginginig:
“Oo, basura ang pinupulot nila.
Pero habang nililinis nila ang kalye,
nililinis naman nila ang kinabukasan ko.”“Kung nandito ako ngayon,
hindi dahil magaling ako—
kundi dahil may dalawang taong hindi nagsawang maniwala sa akin
kahit buong mundo tumalikod.”
Lumuha na ang iba, pero hindi pa ako tapos.
“Kung ikinahihiya n’yo ang trabaho nila,
sana nahiya rin kayo
sa mga pangungutyang ibinato n’yo sa taong hindi man lang lumaban sa inyo.”
Tahimik ang buong gym.
Walang camera ang kumilos.
Walang estudyanteng nagbulong-bulong.
At sa huling linya ko,
narinig ko ang unang hagulgol mula sa likod:
“Hindi ako mayaman.
Pero may nanay at tatay akong mas malinis ang puso
kaysa sa kahit sino dito.”
PAGKATAPOS NG TALUMPATI — ANG HINUHANG HINDI KO INASAHAN
Pagbaba ko ng stage,
tumakbo ako papunta sa likod
kung saan nakaupo sina Nanay at Tatay.
Niyakap nila ako.
Mahigpit.
Parang ayaw na nila akong bitawan.
Umiiyak si Tatay.
“Anak… pinahiya mo kami.”
Nagulat ako.
Kinabahan.
Pero ngumiti siya habang patuloy ang luha.
“Pinahiya mo kami… SA TUWA.”
Tumawa si Nanay, pero may luha rin.
“Anak, hindi kami nagkamali na ikaw ang anak namin.”
At doon ko lang naintindihan:
Hindi ako lumaban sa kanila noon…
pero lumaban ako ngayong araw—
hindi para saktan sila,
kundi para ipagtanggol ang dignidad nina Nanay at Tatay.
ARAL NG ISTORYA
Hindi kahihiyan ang trabaho.
Kahihiyan ang panghuhusga.At minsan, ang tinatawag nilang anak ng basurero…
siya pala ang magpapalinis ng mga puso nila.
