“WALONG TAON NIYANG INALAGAAN ANG BIENAN — PERO NANG MAMATAY ANG MATANDANG BABAE, WALA NI KAPIRASONG MANA ANG NAPUNTA SA KANYA. SA ARAW NG IKA-49, MAY NATAGPUAN SIYA SA ILALIM NG UNAN NA NAGBAGO NG LAHAT.”
Ako si Lara, 34.
Hindi ako perpekto, hindi mayaman, hindi sikat.
Pero isang bagay ang ipinagmamalaki ko: ang puso kong marunong magmahal kahit hindi dugo ang kapalit.
Nang ikasal ako kay Evan, kasama na roon ang isang responsibilidad na hindi ko hiniling —
ang pag-aalaga sa mama niyang si Aling Remedios, 79 anyos, na halos hindi na makalakad at may dementia na unti-unting kumakain sa alaala nito.
Ang mga araw ko simula noon:
pagpapalit ng diaper, pagpapaligo, pagpapakain, paglalabad, paggising sa kalagitnaan ng gabi kapag sumisigaw siya ng pangalan na hindi ko kilala.
Si Evan nasa trabaho buong araw.
Ang anak naming babae ABALA sa sarili niyang mundo — pakikipagkaibigan, cellphone, gala.
Madalas, tinitiis niyang makita ang Lola niya.
Pero ako?
Ako ang laging nandoon.
Ako ang laging pumupunas ng laway sa gilid ng labi.
Ako ang lagi niyang hinahanap kapag naguguluhan:
“Sino ka uli, hija?”
At lagi kong sagot:
“Ako po si Lara, Ma. Nandito lang po ako.”
Walong taon.
Walong taon na hindi ko narinig ang “salamat.”
Walong taon na hindi ko naramdamang bahagi ako ng pamilya…
maliban sa pagtanda at pagkalanta ng matandang babaeng aking inaruga.
ANG HULING ARAW NI ALING REMEDIOS
Isang umaga, tahimik na tahimik ang buong bahay.
Pagpasok ko sa kwarto niya, nakita ko siyang nakahiga—
mata niyang nakapikit, labi niyang maputla.
Alam ko na.
Tapos na ang laban niya.
Umiyak si Evan.
Walang luha ang anak namin.
Ako?
Niyakap ko ang malamig niyang kamay…
at doon lang pare-pareho ang luha at pagod na hindi ko nasabi nang walong taon.
ANG PAMANANG HINDI KO INASAHAN (AT ANG KATOTOHANANG MASAKIT PA SA ANUMAN)
Pagkatapos ng libing, dumating ang abogado.
Tahimik kaming tatlo sa sala.
Si Evan nakangiti—siguro dahil alam niyang mana iyon ng pamilya.
Ang anak namin, abala sa phone.
Binasa ng abogado:
“Lahat ng lupa, bahay, at ipon ni Aling Remedios ay mapupunta kay Evan at sa apo niyang si Mia.”
Wala ni KAPIRASO sa pangalan ko.
Walang pasasalamat.
Walang sulat.
Ang asawa ko hindi nagsalita.
Ang anak ko hindi lumingon.
Parang normal lang lahat.
Pero sa puso ko—
may gumuhong bahagi.
May bigat na parang sinampal ng tadhana ang lahat ng ginawa ko.
Hindi ako nagalit.
Hindi ako nagselos.
Pero ang sakit…
Diyos ko, ang sakit.
ANG ARAW NG IKA-49: ANG TUKLAS NA NAGBAGO NG LAHAT
Tradisyon naming Pilipino ang magdasal sa ika-49 na araw pagpanaw.
Pagkatapos ng dasal, nagsimula akong maglinis ng kwarto ni Mama Remy.
Pinunasan ko ang aparador, inayos ang mga lumang damit, tiniklop ang mga kumot.
At nang hilahin ko ang kutson para palitan ng bagong bed sheet…
may sumabit na parang envelope sa ilalim.
Isang lumang sobre.
May pangalan ko. Malaki. Sulat-kamay.
Nanginginig ang kamay kong binuksan iyon.
Sa loob:
dalawang bagay.
1. Isang susi.
2. Isang nakasulat na liham.
Binasa ko.
“Lara,
Sa loob ng walong taon, ikaw ang tunay kong anak.
Sa mga sandaling hindi na ako maalala ng isip ko, ang puso ko hindi ka nakalimutan.Hindi ko kayang sabihin sa harap nila… dahil ayokong magkaroon kayo ng alitan.
Pero kahit wala sa dokumento, ikaw ang nais kong makasama at maalala hanggang sa dulo.Ang susi na nasa kamay mo ay susi ng maliit kong bahay sa San Felipe — ang natitirang ari-ariang hindi alam ng iba.
Inilagay ko iyon sa pangalan mo maraming taon na ang nakalipas, noong una kang nagpakain sa’kin nang may lambing.Kapag natanggap mo ito, sana maalala mong hindi mo sinayang ang buhay mo sa pag-aalaga sa akin.
Hindi ako marunong magsabi ng salamat noon… pero ngayon, ipagsisigawan ko sa langit:SALAMAT, ANAK.
— Mama Remy”
Nalaglag ang luha ko.
Hindi ako humagulgol…
pero kumawala ang sakit, pagod, saya, at bigat ng walong taon.
Hindi dahil sa bahay.
Hindi dahil sa mana.
Kundi dahil SA WAKAS, may nagsabi ng salitang pinaka-hinintay ko:
“SALAMAT.”
ANG HINDI NILA INAASAHAN
Nang malaman nila Evan ang tungkol sa liham (kinabukasan, hindi ko agad sinabi), nagulat siya.
Ang anak ko tahimik.
Ang pamilya niya nagkatinginan.
Pero hindi ko sila sinisi.
Hindi ko sila sinigawan.
Sabi ko lang:
“Hindi ako nag-alaga para sa mana.
Nag-alaga ako dahil tao siya… at may puso ako.”
At doon, parang nahulog ang bigat sa dibdib ko.
Hindi ko kailangang ipagyabang.
Hindi ko kailangang ipaliwanag.
Alam ko sa puso ko…
na minahal niya ako nang higit pa sa salitang kaya niyang bigkasin.
ARAL NG KWENTO
May mga pagmamahal na hindi nakikita ng mundo… pero nakikita ng kaluluwa.
At minsan, ang tunay na mana ay hindi pera o lupa—
kundi ang pagkilala na ikaw ang nagmahal nang totoo.
